Η Βασιλίτσα είναι ένα μεγάλο βουνό με ήρεμες κορυφές που υψώνεται στα σύνορα της Ηπείρου με την Μακεδονία και διακρίνεται για τον μεγάλο πλούτο της χλωρίδας και της πανίδας που φιλοξενεί. Βρίσκεται στα σύνορα των νομών Γρεβενών και Ιωαννίνων και περιβάλλεται από τους μεγάλους ορεινούς όγκους της Βόρειας Πίνδου. Υπάρχουν δύο εκδοχές για την προέλευση της ονομασίας του βουνού. Το όνομα μπορεί να προέρχεται από το φυτό βασιλικός που σε κάποιες περιοχές ονομάζεται και βασιλίτσα ή από το λαϊκό προσωνύμιο «Βασιλίτσα» της Παναγίας που προέρχεται από την έκφραση «βασίλισσα των ουρανών». Κατά την αρχαιότητα το βουνό δεν είχε όνομα και άνηκε στο μεγάλο ορεινό συγκρότημα του Λύγκου. Χωρίζεται στα βορειοδυτικά από τον Σμόλικα μέσω της πεδιάδας της Βάλια Κίρνα και του ρέματος της Σαμαρίνας και στα δυτικά καταλήγει μετά από υψώματα στον Αώο ποταμό. Στα νότια ενώνεται μέσα από μια αλυσίδα από διάσελα με το Αυγό και την Βάλια Κάλντα, στα βόρεια κοιτάει τα βουνά Αννίτσα, Σκούρτζα και Τάλιαρο και στα ανατολικά συνδέεται με τον Όρλιακα και τη Λιάγκουνα μέσω των μικρότερων βουνών Στραγγόπετρα και Περλέκη. Η Βασιλίτσα απλώνεται σε μια έκταση περίπου 40 τ.χλμ., με τις κορυφές της να καταλαμβάνουν 10 τ.χλμ., σε ένα σχήμα που μοιάζει με ανεστραμμένο C, καθώς το ρέμα της Νεροτριβής χωρίζει το βουνό σε δύο διακριτά τμήματα. Η ψηλότερη κορυφή της, η ομώνυμη Βασιλίτσα, φτάνει τα 2.249 μέτρα και ακολουθείται από τις κορυφές Γομάρα (2.126 μ.), Μπαλτούμης (2.027 μ.), Λέσο (2.001 μ.), Νανά (1.920 μ.), Παπαδόραχο (1.916 μ.), Κολέο (1.868 μ.), Μαντηλίτσα (1.738 μ.), Γεροντικό (1.658 μ.) και Τσιουκάντα (1.640 μ.). Τα βασικά πετρώματα του βουνού είναι ο φλύσχης, ο οφιόλιθος και ο βασάλτης με λίγα σημεία στα οποία εμφανίζεται ο ασβεστόλιθος. Στη Βασιλίτσα γεννιούνται και πολλά ρέματα με πιο γνωστά το Σαμαρινιώτικο, το Σμιξιώτικο, τη Νεροτριβή, το Μπρεαζιώτικο, τη Βάλια Στάθη, το Κάτω Ίσιωμα, του Ρούγκου και τη Μυρμίντα. Στα ανατολικά της ψηλότερης κορυφής βρίσκεται η λούτσα Γκούρα και στα νότια της κορυφής Μπαλτούμη η δρακόλιμνη της Γομάρας, ή αλλιώς η λίμνη Δίστρατου. Γύρω από το βουνό απλώνονται πολλά παραδοσιακά ορεινά βλαχοχώρια, όπως η Σμίξη, η Σαμαρίνα, το Δίστρατο, οι Φιλιππαίοι, η Αβδέλλα και το Περιβόλι. Ανάμεσα στον Μπαλτούμη και τη κορυφή Βασιλίτσα λειτουργεί το χιονοδρομικό κέντρο του βουνού, ένα από τα καλύτερα της χώρας μας, το οποίο συγκεντρώνει χιλιάδες επισκέπτες κάθε χειμώνα. Η Βασιλίτσα είναι ένας σπουδαίος τόπος για εξερεύνηση καθώς φιλοξενεί πολλά ενδιαφέροντα είδη της χλωρίδας και της πανίδας και παράλληλα είναι ένα σχετικά εύκολο βουνό για να το κατακτήσει κανείς μέσα από τα πολλά και ενδιαφέροντα μονοπάτια του. Το βουνό, λόγω των σημαντικών βιοτόπων και της παρθένας φύσης που το χαρακτηρίζουν, έχει πλέον ενταχθεί στο μεγάλο Εθνικό Πάρκο της Βόρειας Πίνδου.

Η βλάστηση στην Βασιλίτσα αποτελείται από πολλά θαυμαστά είδη της Πίνδου. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των αλπικών του βουνού είναι τα πολλά και μεγάλα αιωνόβια ρόμπολα που πολλά από αυτά στέκονται χτυπημένα από τους κεραυνούς σαν λευκά αγάλματα της φύσης, ανάμεσα στις μεγάλες χορτολιβαδικές εκτάσεις. Λίγο πιο κάτω ξεκινούν πυκνά και άγρια δάση από μαυρόπευκα, οξιές και μακεδονικά έλατατ που στα πιο χαμηλά δίνουν τη θέση τους στα δάση των φυλλοβόλων με είδη, όπως βελανιδιές, σφενδάμια, φτελιές, οστρυές, γαύρους, ιτιές και φλαμουριές. Στα αλπικά και στα δάση συναντάει κανείς πολλά σπάνια είδη, κάτι που οφείλεται και στο γεωλογικό υπόστρωμα του βουνού. Τα σημαντικότερα φυτά του βουνού είναι η Bornmuellera baldaccii subsp baldaccii, η Noccaea epirota, το Alyssum smolikanum, η Soldanella pindicola, οι σιληνές Silene melzheimeri, Silene haussknechtii και Silene parnassica subsp pindicola, οι βιόλες Viola albanica, Viola dukadjinica και Viola epirota, το αγριογαρύφαλλο Dianthus deltoides subsp degenii, ο Cytisus decumbens subsp pindicola, το θυμάρι Thymus teucrioides subsp alpinus, ο κρίνος Lillium albanicum, η Scorzonera doriae, η Potentilla heptaphylla subsp australis και το Jasione orbiculata. Η χλωρίδα συμπληρώνεται με πολλά ενδιαφέροντα είδη, όπως η Bornmuellera tymphaea,  η Pedicularis petiolaris, ο νάρκισσος Narcissus poeticus subsp radiiflorus, η Fumana bonapartei, το Carum graecum subsp serpentinicum, το Geum coccineum, το Podospermum roseum subsp peristericum, η Sagina subulata, το Alyssum heldreichii, η Arenaria conferta subsp serpentinii, η Gentiana verna subsp balcanica, ο Rhynchocorys elephas subsp elephas, η Pinguicula crystallina subsp hirtiflora, το Linum punctatum subsp pycnophyllum, οι καμπανούλες Campanula tymphaea και Campanula hawkinsiana, το Galium oreophilum, ο Myosotis alpestris subsp suaveolens, ο κρόκος Crocus chrysanthus, η κενταύρια Centaurea grisebachii subsp occidentalis, το θυμάρι Thymus stojanovii, η Cardamine plumieri, η Digitalis grandiflora, η Caltha palustris, το Senecio ovatus, το Allium phthioticum, η Barbarea sicula, η Lysimachia vulgaris, το Verbascum epixanthinum, ο Rumex acetosella subsp multifidus και οι ορχιδέες Epipactis helleborine, Corallorhiza trifida, Dactylorhiza sambucina, Orchis pallens, Orchis mascula και Ophrys helenae.

Η ορνιθοπανίδα περιλαμβάνει πολλά ακριβοθώρητα είδη των ψηλών κορυφών και των δασών της χώρας μας. Μέχρι πριν λίγα χρόνια στην περιοχή πετούσαν όρνια και σπάνιοι ασπροπάρηδες. Από τα αρπακτικά συναντά κανείς χρυσαετούς, φιδαετούς, αετογερακίνες, γερακίνες, σφηκιάρηδες, ξεφτέρια, σαΐνια, διπλοσάινα, πετρίτες, βραχοκιρκίνεζα και δεντρογέρακα, ενώ τα νυχτόβια αρπακτικά αντιπροσωπεύονται από μπούφους, χουχουριστές και κουκουβάγιες. Από τα πούλια των αλπικών εδώ ζουν χιονάδες, χιονοψάλτες, πυρροκότσυφες, χιονοκότσυφες, κιτρινοκαλιακούδες, χιονόστρουθοι, χειμωνόσπινοι και χιονοτσίχλονα. Στα δάση ζούνε πολλά είδη από δρυοκολάπτες, όπως ο μαύρος, ο πράσινος, ο σταχτής, ο μεσαίος, ο βαλκανικός και ο λευκονώτης. Άλλα είδη στου βουνού είναι η σπάνια πετροπέρδικα, η φάσσα, το φασσοπερίστερο, το τρυγόνι, η μπεκάτσα, το γιδοβύζι, η βουνοσταχτάρα, ο μελισσοφάγος, η σταρήθρα, η δεντροσταρήθρα, το μιλτοχελίδονο, η νεροκελάδα, η σταχτοσουσουράδα, ο τρυποφράχτης, ο νεροκότσυφας, ο σταχτοπετρόκλης, η γερακότσιχλα, ο πυρροβασιλίσκος, η λοφιοπαπαδίτσα, η καστανοπαπαδίτσα, ο αιγίθαλος, ο δεντροτσοπανάκος, ο δεντροβάτης, ο αετομάχος, η κίσσα, ο κόρακας, ο δεντροσπουργίτης, το φανέτο, το λούγαρο, ο κοκκοθραύστης, ο σταυρομύτης, ο πύρρουλας, το σιρλοτσίχλονο, το βλαχοτσίχλονο και το βουνοτσίχλονο.

Από τα αμφίβια στη Βασιλίτσα απαντώνται μακεδονικοί τρίτωνες, σαλαμάνδρες, κιτρινομπομπίνες, φρύνοι, πρασινόφρυνοι, σβελτοβάτραχοι και γραικοβάτραχοι. Η ερπετοπανίδα περιλαμβάνει μεσογειακές χελώνες, κονάκια, πρασινόσαυρες, σαύρες της Ρούμελης, τοιχογουστέρες, γουστέρες του Ταύρου, στεφανοφόρους, σαΐτες, δεντρογαλιές, λαφιάτες, λαφιάτες του Ασκληπιού, σπιτόφιδα, οχιές και σπάνιες νανόχεντρες. Οι γύρω περιοχές είναι από τις σημαντικότερες για την παρουσία της αρκούδας, ενώ οι λύκοι εμφανίζονται πιο περιστασιακά. Παλαιότερα εδώ ζούσανε πολλά αγριόγιδα τα οποία, λόγω της αυξημένης λαθροθηρίας, έχουν περιοριστεί πλέον σε μια μικρή ομάδα. Άλλα θηλαστικά της Βασιλίτσας είναι οι αγριόγατοι, τα ζαρκάδια, οι βίδρες, οι αγριόχοιροι, οι αλεπούδες, οι ασβοί, τα δασοκούναβα, οι νυφίτσες, οι σκίουροι, οι δεντρομυωξοί και οι λαγοί. Στα ορεινά ρέματα ζει η σπάνια ιονική πέστροφα (Salmo farioides), ο σύρτης (Chondrostoma vardarense) και η ποταμοσαλιάρα (Salaria fluviatilis).