Ένα μικρό νησί, στη μέση των Κυκλάδων που εντυπωσιάζει με την πληθώρα και την σπανιότητα των ειδών άγριων ορχιδεών που φυτρώνουν στις αναβαθμίδες, στα ξηρορέματα και στις πλαγιές του. Αν ρωτήσεις κάποιον ορχειδεολάτρη ποιό θα είναι το επόμενο ταξίδι του για εξερεύνηση στην Ελλάδα, πιθανώς θα σου αναφέρει γνωστούς και διάσημους στον πλανήτη ορχιδεότοπους, όπως είναι η Ρόδος, η Χίος, η Λέσβος, η Κρήτη, το Ζαγόρι ή ο Όλυμπος. Στο εξής οφείλουμε να συμπληρώσουμε στον κατάλογο και την μικρή Ηρακλειά. Σε αυτό το νησί των Μικρών Κυκλάδων, με έκταση μόλις 18,1 τετραγωνικών χιλιομέτρων, φυτρώνουν ούτε λίγο, ούτε πολύ 32 είδη ορχιδεών, εκ των οποίων το ένα έχει βρεθεί, μέχρι τώρα, μόνο εδώ, δηλαδή είναι στενότοπο ενδημικό της νήσου. Με κλίμα τυπικά μεσογειακό, η Ηρακλειά διαθέτει μεγάλη ποικιλία οικοτόπων και ενδιαιτημάτων: μακία, φρύγανα, εγκαταλελειμμένα χωράφια, πλατώματα και αναβαθμίδες, αραιούς ελαιώνες, διάφορες καλλιέργειες, πυκνόφυτες ρεματιές, βραχώδεις και αμμώδεις παραλίες, παραθαλάσσιους γκρεμούς και σπηλιές. Το αποτέλεσμα είναι μια απροσδόκητα υψηλή βιοποικιλότητα που απλώνεται σχεδόν σε όλα τα Βασίλεια, παρά το μικρό μέγεθος του νησιού. Ακόμα λοιπόν κι αν κάποιος βαρεθεί -αν κάτι τέτοιο είναι δυνατό- τις ορχιδέες, μπορεί να παρατηρήσει την ορνιθοπανίδα, την ερπετοπανίδα, τις πεταλούδες, τα υπόλοιπα έντομα, τον υποβρύχιο κόσμο αλλά και πολλά ακόμα φυτά που ανήκουν στην χλωρίδα των Κυκλάδων.

Ένα νησί γεμάτο ορχιδέες
Ένα μεγάλο δίκτυο ευχάριστων μονοπατιών, που απλώνεται σε παραπάνω από 20 χιλιόμετρα, επιτρέπει στους επισκέπτες να έχουν εύκολα και παράλληλα συναρπαστική πρόσβαση στην περισσότερες περιοχές στις οποίες φυτρώνουν οι ορχιδέες. Διάφορα είδη βρίσκονται σχεδόν σε όλο το νησί, από λίγα μέτρα από την ακροθαλασσιά μέχρι τις κορυφές των ψηλότερων λόφων και κάθε βήμα μπορεί να κρύβει και μία ευχάριστη έκπληξη. Ο καλύτερος πάντως οικότοπος για τις ορχιδέες του νησιού είναι οι εγκαταλελειμμένες αναβαθμίδες που ειδικά όσες από αυτές έχουν βορινό προσανατολισμό. Στα σημεία αυτά ο ήλιος βρίσκεται σχετικά χαμηλά στον ορίζοντα κατά τους χειμερινούς μήνες, με αποτέλεσμα να προσφέρουν στις ορχιδέες τόσο την κατάλληλη υγρασία και θερμοκρασία για να φυτρώσουν και να αναπτύξουν τα φύλλα τους όσο και την απαραίτητη προστασία από ακραίες συνθήκες μόνιμης σκιάς ή κάποιας εποχικής ξηρότητας. Παράλληλα οι θάμνοι και τα φρύγανα προστατεύουν τις ορχιδέες από τους ισχυρούς ανέμους, την βροχή, το κρύο, το δυνατό φως του ήλιου και τα ζώα που βόσκουν. Είναι πολύ συχνή η εικόνα των μικρών ορχιδεών να βγάζουν μόνο το άνθος τους μέσα από ένα φρύγανο με ολόκληρο τον βλαστό να μένει κρυμμένος. Ωστόσο μην νομίζει κανείς ότι θα πρέπει να ψάξει πολύ. Οι ορχιδέες στην Ηρακλειά είναι σχεδόν παντού.

Τοπικό μαργαριτάρι
Στο νησί απαντώνται συνολικά 20 είδη του γένους Ophrys. Αυτές είναι οι Ophrys aegaea, Ophrys ariadnae, Ophrys basilissa, Ophrys blitopertha, Ophrys bombyliflora, Ophrys calypsus, Ophrys ceto, Ophrys ferrum-equinum, Ophrys gortynia, Ophrys heldreichii, Ophrys heracleotica, Ophrys icariensis, Ophrys iricolor, Ophrys israelitica, Ophrys omegaifera, Ophrys parosica, Ophrys parvula, Ophrys phryganae, Ophrys sicula και Ophrys tenthredinifera. Το γένος Anacamptis περιλαμβάνει 5 είδη: Anacamptis collina, Anacamptis fragrans, Anacamptis papilionacea, Anacamptis pyramidalis και Anacamptis sancta. Από τις υπόλοιπες εδώ φυτρώνουν 3 είδη του γένους Serapias: Serapias orientalis, Serapias bergonii και Serapias parviflora, αλλά και οι Orchis anatolica, Orchis anthropophora, Neotinea maculata και Spiranthes spiralis. Οι ορχιδέες της Ηρακλεάς ανθίζουν από τα τέλη Δεκεμβρίου έως τα τέλη του Μάη, ανάλογα με το είδος. Εξαίρεση αποτελεί η Spiranthes spiralis, που ανθίζει από τα μέσα Σεπτεμβρίου έως το Νοέμβριο. Από όλες αυτές ξεχωρίζει η «Οφρύς της Ηρακλειάς» (Ophrys heracleotica), πιθανώς ενδημική στο νησί. Είναι είδος που κινείται μορφολογικά μεταξύ της ομάδας lutea και της ομάδας fusca, ενώ πιστεύεται ότι αποτελεί πιθανώς πρόσφατη υβριδογένεση ανάμεσα στην Ophrys phryganae και την Ophrys blitopertha. Πολλές φορές μάλιστα το χείλος της θυμίζει το χαρακτηριστικό χείλος της Ophrys parosica. Ανθίζει σε μεγάλες αποικίες από τα τέλη Φεβρουαρίου έως τα μέσα Απριλίου. Άλλες σημαντικές ορχιδέες είναι η Ophrys ariadnae που απαντάται κυρίως στην Κρήτη, η πολύ σπάνια Ophrys aegaea που έχει βρεθεί μέχρι τώρα μόνο σε Αμοργό, Κάρπαθο, Κάσο και Δονούσα, η Ophrys icariensis η οποία ανθοφορεί σε δύο κύματα, η πιτσιλωτή σπάνια Ophrys parosica, η όμορφη Ophrys basilissa και η εντυπωσιακή Ophrys calypsus που απαντάται σε μεγάλους αριθμούς. Στο νησί φυτρώνουν και τρία ενδιαφέροντα υποείδη της Ophrys ferrum-equinum, οι ποικιλίες  anafiensis, minor και subtriloba.
 
Στην Ηρακλειά ζει ο αεικίνητος φυσιοδίφης και φίλος Γιάννης Γαβαλάς, ο οποίος πραγματοποιεί συνεχείς καταγραφές και ανακαλύψεις της χλωρίδας και της πανίδας του νησιού. Αν ο δρόμος σας, σας φέρει στην Ηρακλειά, μην διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί του. Θα απολαύσετε τις βόλτες σας. Το παραπάνω κείμενο βασίστηκε πάνω στο άρθρο "Οι ορχιδέες της Ηρακλειάς και η Ophrys heracleotica" των Ζήση Αντωνόπουλο, Γιάννη Γαβαλά και Karel Kreuz που δημοσιεύτηκε στο ηλεκτρονικό περιοδικό "Οι ορχιδέες της Ελλάδας", τεύχος 1, Ιανουάριος 2012.