Γυμνοβράγχια - Τα «στολίδια» της θάλασσας

Photo Gallery

 

Αστραφτερό μωβ με κίτρινες βούλες, βαθύ κυανό με χρυσές λωρίδες, ροζ με πορτοκαλί μπορντούρες, χιλιάδες χρώματα και σχέδια χωρίς τέλος σε συνδυασμούς και ομορφιά. Αυτός είναι ο εκθαμβωτικός κόσμος των γυμνοβράγχιων των ελληνικών θαλασσών. Πρόκειται για μία από τις λιγότερο γνωστές ομάδες μαλακίων στα οποία ανήκουν τα πιο διάσημα μύδια, γυαλιστερές, μπουρούδες, αχοιβάδες, σουπιές, χταπόδια, κ.ά. Τα μαλάκια είναι μία από τις πιο επιτυχημένες οικογένειες του Ζωικού Βασιλείου στο θαλάσσιο περιβάλλον, καθώς αντιπροσωπεύονται από τον μεγαλύτερο αριθμό ειδών σε σχέση με κάθε άλλη ομάδα. Τα γυμνοβράγχια, ή πιο κοινά οι θαλάσσιοι γυμνοσάλιαγκες, αποτελούν μια υποομάδα των γαστερόποδων μαλακίων που διακρίνεται από την απουσία ενός οστράκου που προστατεύει τα μαλακά μέρη του ζώου. Η αλήθεια είναι ότι έχουν όστρακο κατά τα πρώτα στάδια της ζωής τους, το οποίο χάνουν μόλις μεγαλώσουν. Μάλιστα σε λίγα από αυτά εμφανίζεται κάποιο όστρακο έστω σε υποτυπώδη μορφή ακόμα και στην ενήλικη μορφή τους. Η ονομασία τους προέρχεται από το γεγονός ότι τα αναπνευστικά τους όργανα (βράγχια) βρίσκονται εκτεθειμένα στο περιβάλλον (γυμνά). Η ταξινόμηση τους μοιάζει λίγο μπερδεμένη, καθώς ανήκουν στα οπισθοβράγχια στα οποία όμως δεν ανήκουν κάποιοι άλλοι θαλάσσιοι γυμνοσάλιαγκες. Έτσι ενώ οι φυσιοδίφες και οι καταδύτες ονομάζουν κάθε γυμνό μαλάκιο «γυμνοβράγχιο», κάτι τέτοιο επιστημονικά δεν ισχύει.

Αστείρευτη ποικιλία
Περισσότερα από 3.000 διαφορετικά είδη απαντώνται στις θάλασσες του κόσμου, από τα κρύα νερά του Αρκτικού ωκεανού και της Ανταρκτικής μέχρι τα θερμά νερά του Ισημερινού. Λίγα από αυτά εισέρχονται σε υφάλμυρα νερά, ενώ προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι απουσιάζουν από τα γλυκά νερά. Ζούνε σχεδόν από την επιφάνεια της θάλασσας μέχρι και τα 2.500 μέτρα βάθος με την συντριπτική πλειοψηφία τους να προτιμάει τα ζεστά, ήρεμα και σχετικά ρηχά νερά των υφάλων. Από αυτά, άλλα είναι πλαγκτονικοί οργανισμοί παρασυρόμενοι από τα ρεύματα της θάλασσας και άλλα, τα πιο μεγάλα, ζούνε σε βράχια, αμμούδες και πάνω σε άλλους οργανισμούς. Το μέγεθος τους ποικίλει από λίγα χιλιοστά μέχρι και 40 εκατοστά ενώ η διάρκεια ζωής τους είναι μικρή και κυμαίνεται από λίγες εβδομάδες μέχρι έναν χρόνο. Πρόκειται για ερμαφρόδιτα ζώα που δεν μπορούν να αναπαραχθούν από μόνα τους. Πολλά από αυτά κατά την διάρκεια της ερωτοτροπίας δίνουν μία χορευτική παράσταση πριν εναγκαλιστούν προς αναπαραγωγή. Στην συνέχεια παράγουν αυγά σε αριθμούς που κυμαίνονται από λίγες δεκάδες μέχρι και 25 εκατομμύρια, όπως η Aplysia fasciata, ο γνωστός «λαγός της θάλασσας». Τα αυγά τους εναποτίθενται συνήθως σε κυκλική διάταξη κάτω από πέτρες και σε κοιλώματα, ενώ κάποια είδη γεννούν συμπαγείς μάζες αυγών που μοιάζουν με δαντελωτούς φιόγκους.

Συμβίωση και εξειδίκευση
Τα περισσότερα γυμνοβράγχια έχουν στενή παρασιτική ή συμβιωτική σχέση με άλλα είδη, όπως σπόγγους, υδρόζωα, βρυόζωα και φύκη, με τα οποία τρέφονται ή χρησιμοποιούν ως καταφύγιο. Σε πολλά από αυτά μάλιστα η σχέση είναι αποκλειστική, όπως για παράδειγμα η Tylodina perversa που ζει μόνο πάνω στους σπόγγους του είδους Aplysina aerophoba. Πρόκειται κατά κανόνα για σαρκοφάγα ζώα και τρώνε, έρποντας στον βυθό, διάφορα είδη όπως σπόγγους, ανεμώνες, κοράλλια, υδρόζωα, αλλά και μικρότερα γυμνοβράγχια ή τα αυγά τους. Συνήθως κάθε είδος περιορίζει την τροφή του σε έναν τύπο λείας που μπορεί να περιλαμβάνει μια οικογένεια ζώων ή αποκλειστικά ένα είδος. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το είδος Discodoris atromaculata, η γνωστή αγελαδίτσα, το οποίο τρέφεται από τον σπόγγο Petrosia ficiformis και το εντυπωσιακό Flabellina affinis που θηρεύει τις αποικίες των υδρόζωων Eudendrium capillare. Κάποια γυμνοβράγχια, όπως το κοινό στην χώρα μας Elysia timida έχουν την ικανότητα της κλεπτοπλαστίας. Τρέφονται με άλγη και φύκια και ενσωματώνουν τους χλωροπλάστες στον οργανισμό τους, οι οποίοι συνεχίζουν να φωτοσυνθέτουν προς όφελος πλέον των γυμνοβράγχιων.

Αμυντική συμπεριφορά
Τα γυμνοβράγχια διαθέτουν πολλούς αμυντικούς μηχανισμούς. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους αποτελούν τα χρώματα και τα σχέδια του σώματος που τις περισσότερες φορές είναι τόσο εντυπωσιακά που πολλοί κατατάσσουν τα γυμνοβράγχια στα πιο όμορφα ζώα παγκοσμίως. Όμως τα χρώματα αυτά, εκτός του ότι παίζουν ρόλο στην παραλλαγή τους στον πολύχρωμο βυθό, αποτελούν και μια προειδοποίηση στον επίδοξο θηρευτή ότι η γεύση τους είναι από άσχημη έως επικίνδυνη. Πράγματι τα περισσότερα από αυτά συλλέγουν και παράγουν χημικές εκκρίσεις που αποτρέπουν τους θηρευτές. Πολλά δε από τα γυμνοβράγχια που τρέφονται με υδρόζωα έχουν την ικανότητα να αποθηκεύουν τις νηματοκύστες των τελευταίων και να τις  χρησιμοποιούν ως αμυντικό μηχανισμό. Κάποια άλλα, μόλις έρθουν σε επαφή με κάποιο άλλο ζώο, παράγουν ένα είδος αποτρεπτικής βλέννας.

Γυμνοβράγχια στις θάλασσες μας
Στις ελληνικές θάλασσες έχουν καταγραφεί πάνω από 180 είδη γυμνοβράγχιων, ενώ είναι σημαντικό ότι στην Μεσόγειο έχουν καταγραφεί περίπου 600 είδη. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν πολλές πιθανότητες, ακόμα και για τον ερασιτέχνη φυσιοδίφη, να ανακαλύψει κάποιο είδος που δεν έχει ακόμα αναφερθεί από τις θάλασσες μας. Τα περισσότερα από αυτά ζούνε από την επιφάνεια μέχρι και περίπου τα 100 μέτρα βάθος και προτιμούν τα βράχια και γενικά θαλάσσια υποστρώματα με έντονη την παρουσία ζωής. Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει σημείο των βυθών μας που να μην φιλοξενεί έστω ένα είδος αυτών των ζώων αλλά τις περισσότερες φορές ξεφεύγουν της προσοχής μας λόγω του μικρού τους μεγέθους. Τα πιο κοινά γυμνοβράγχια των θαλασσών μας είναι η μεγάλη Aplysia fasciata, η Elysia timida, η Thuridilla hopei, το Umbraculum umbraculum, η Tylodina perversa, η Berthella aurantiaca, η Felimare picta, η Felimare villafranca, η Dendrodoris grandiflora, η Phyllidia flava, η Platydoris argo, η Calmella cavolini, η Caloria elegans, η Cratena peregrina, η Flabellina affinis και ο Janolus cristatus. Άλλα λιγότερο κοινά αλλά εντυπωσιακά γυμνοβράγχια των θαλασσών μας είναι η Philinopsis depicta, η Bursatella leachii, ο Notarchus punctatus, η Berthella ocellata, ο Pleurobranchus testudinarius, η Felimida luteorosea, η Felimida purpurea, η Diaphorodoris papillata, η Trapania lineata, η Berghia coerulescens, η Dondice banyulensis, η Flabellina babai και η Spurilla neapolitana. Τα τελευταία χρόνια έχουν εισέλθει στη χώρα μας, κυρίως από την Ερυθρά Θάλασσα, αρκετά γυμνοβράγχια, όπως τα Chromodoris annulata, Hypselodoris infucata, Haminoea cyanomarginata και Polycerella emertoni τα οποία αποτελούν τα απόλυτα «μαργαριτάρια» για κάθε υποβρύχιο εξερευνητή. Γενικά η παρατήρηση των γυμνοβράγχιων είναι σχετικά δύσκολη καθώς τα περισσότερα -και τα ομορφότερα- φτάνουν σε μήκος τα 2-3 εκατοστά. Ο καλύτερος τρόπος είναι να περιορίσει κανείς το ψάξιμο σε μια μικρή περιοχή μισού εώς ενός τετραγωνικού μέτρου γεμάτη υποθαλάσσια ζωή (σπόγγους, φυτά). Σύντομα θα παρατηρήσει την απειροελάχιστη αργή κίνηση κάποιου πολύχρωμου μικρού στολιδιού.
 
 
 
 
 

Social Networks

 

Διαβάστε επίσης

Μύθοι και αλήθειες για τους καρχαρίες των θαλασσών μας

Η ελληνική εμπειρία του συστηματικού αφανισμού των πανάρχαιων και με διαφορά των πιο παρεξηγημένων και δαιμονοποιημένων ζώων της Γης.

Πτεροφάλαινα: Ο γίγαντας των θαλασσών μας

Η εντυπωσιακή πτεροφάλαινα (Balaenoptera physalus) είναι κοινή στα νερά του Βορείου Ιονίου, ενώ εμφανίζεται, πιο σπάνια, και στο Αιγαίο πέλαγος. Πρόκειται για το δεύτερο μεγαλύτερο ζώο του πλανήτη, μετά τη γκρίζα φάλαινα και φυσικά για το πιο μεγάλο ζώο της Ελλάδας.

Ο κόκκινος σκίουρος στην Ελλάδα

Μικρός, χαριτωμένος και έξυπνος, ο κόκκινος σκίουρος είναι ένας πρωταθλητής της επιβίωσης που παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στα μεικτά δάση των ελληνικών βουνών.

Ένας μεγαλόπρεπος εισβολέας

Λίγα ψάρια συναγωνίζονται σε ομορφιά το θαυμαστό λιονταρόψαρο (Pterois miles). Μια ομορφιά όμως που κρύβει στα πλουμιστά της πτερύγια μια θανάσιμη απειλή για τα θαλάσσια οικοσυστήματα της χώρας μας, καθώς πρόσφατα έκανε την εμφάνιση του και στα νερά μας, ένας από τους πιο επιτυχημένους εισβολείς του πλανήτη.

 
 


 



Επιλεγμένο βίντεο

Ενημερωτικό δελτίο

Δώστε την ηλεκτρονική σας διεύθυνση (email) για να εγγραφείτε και να λαμβάνετε το ενημερωτικό μας δελτίο.