Λίγα ψάρια συναγωνίζονται σε ομορφιά και μεγαλοπρέπεια το θαυμαστό λιονταρόψαρο (Pterois miles). Μια ομορφιά όμως που κρύβει στα πλουμιστά της πτερύγια μια θανάσιμη απειλή για τα θαλάσσια οικοσυστήματα της χώρας μας, καθώς πρόσφατα έκανε την εμφάνιση του και στα νερά μας, ένας από τους πιο επιτυχημένους εισβολείς του πλανήτη.

Εδώ και χρόνια η ορολογία «λεσεψιανός μετανάστης», έχει ξεπεράσει τα στενά, επιστημονικά όρια και πλέον είναι κοινή σε όσους έρχονται σε επαφή με τις θάλασσες μας, επαγγελματίες ψαράδες, λιμενικούς και καταδύτες. Ο Γάλλος Φερδινάνδος ντε Λεσέψ ήταν ο μηχανικός που κατασκεύασε τη Διώρυγα του Σουέζ και από τότε τα πλοία που φεύγανε και ερχόντουσαν από την Ευρώπη προς τις θάλασσες του Ινδικού παρέκαμψαν τον πλου της Αφρικής κόβοντας δρόμο μέσω της Ερυθράς Θάλασσας. Μαζί όμως με τη ναυσιπλοοΐα, η νέα δίοδος επέτρεψε και σε πολλά είδη του ζωικού βασιλείου που ζούσανε στην Ερυθρά και στον Ινδικό να «κατακτήσουν» τη Μεσόγειο. Πάνω από 500 είδη (ψάρια, αρθρόποδα, μαλάκια, φύκη, κ.ά.) της Ερυθράς Θάλασσας έχουν εγκατασταθεί με επιτυχία στη Μεσόγειο και ο αριθμός ολοένα και αυξάνει, λόγω της κλιματικής αλλαγής και της ανόδου της μέσης θερμοκρασίας που επιτρέπει σε οργανισμούς να εποικίζουν με ευκολία νέους βιότόπους. Από αυτά περίπου τα 100 είναι ψάρια εκ των οποίων τα 30 έχουν φτάσει μέχρι τις θάλασσές μας. Και σχεδόν καμία άφιξη δεν είναι για καλό, αν αναλογιστούμε ότι τα περισσότερα από αυτά έχουν αναπτύξει ιδιαίτερα ικανούς μηχανισμούς επιβίωσης που τα φέρνει σε απόλυτα πλεονεκτική θέση απέναντι στα είδη που ζούνε στα δικά μας οικοσυστήματα.

Μέχρι τώρα η πιο γνωστή άφιξη στη χώρα μας, ήταν αυτή του λαγοκέφαλου, που πλέον έχει κατακλύσει τις νότιες θάλασσές μας. Ένα είδος που κινείται μεσοπελαγικά και ψαρεύεται συχνά πλέον με γόπες και μαρίδες. Ιδιαίτερα τοξικό αν φαγωθεί, ο λαγοκέφαλος (Lagocephalus sceleratus) ευθύνεται ήδη για δηλητηριάσεις στο Ισραήλ και στον Λίβανο. Και αυτό που λίγοι γνωρίζουν είναι ότι στα νερά μας έχουν έρθει και άλλα δύο είδη λαγοκέφαλων με τις ίδιες ιδιότητες. Σε αυτούς αν συνυπολογίσεις την παρουσία των γερμανών (Siganus luridus) που τα τεράστια κοπάδια τους έχουν καταστρέψει χιλιόμετρα διχτυών στα Δωδεκάνησα και στη Κρήτη, της φλογέρας (Fistularia commersonii) που τρέφεται, μεταξύ άλλων, με το γόνο άλλων ψαριών και της ακανθόπερκας (Sargocentron rubrum) που «σαρώνει» ότι ζει μέσα στις σπηλιές των θαλασσών, εύκολα συμπεραίνει κανείς ότι τα αυτόχθονα είδη βρίσκονται, όσο περνάει ο καιρός, σε μια διαρκή πίεση που νομοτελειακά θα επιφέρει σημαντικές αλλαγές στα οικοσυστήματα μας. Τίποτε όμως, μέχρι τώρα, δεν μας έχει προετοιμάσει για τον ερχομό του απόλυτου εισβολέα, του λιονταρόψαρου. Και ναι, πλέον το λιονταρόψαρο έκανε την εμφάνιση του και στις ελληνικές θάλασσες.

Αγαπημένο είδος παγκοσμίως στους χομπίστες των μεγάλων θαλασσινών ενυδρίων, το λιονταρόψαρο, είναι από κάθε σκοπιά, ένα ιδιαίτερο, θαυμαστό ψάρι. Το επιστημονικό του όνομα, Pterois miles, προέρχεται από το ελληνικό «πτερόν» και αναφέρεται στα μακρυά του πτερύγια που μοιάζουν με φτερά και το λατινικό «miles» που σημαίνει στρατιώτης και σχετίζεται τόσο με τη συμπεριφορά, όσο και με τη φυσική του «πανοπλία». Το μέγεθος του κυμαίνεται από 15 εώς 35 εκατοστά και συγγενεύει με την δικιά μας σκορπίνα, καθώς ανήκει στην ίδια οικογένεια, τις Σκορπινίδες. Με άσπρες και κόκκινες τιγροειδείς λωρίδες και χαρακτηριστικά μεγάλες ακτίνες πτερυγίων που καταλήγουν σε πεπλατυσμένες άκρες προκαλεί τον θαυμασμό για την ομορφιά του. Μια ομορφιά που συναγωνίζεται τα θανατηφόρα βιολογικά χαρακτηριστικά και την άφοβη, θρασύτατη συμπεριφορά.

 

Τα μεγάλα ραχιαία, εδρικά και κοιλιακά πτερύγια του ψαριού διαθέτουν ένα από τα ισχυρότερα δηλητήρια στη φύση το οποίο μπορεί να προκαλέσει ακόμα και τον θάνατο του ανθρώπου που θα τσιμπηθεί από τις ακτίνες των πτερυγίων που τρυπάνε σαν βελόνες. Αυτή η ιδιότητα, καθιστά το λιονταρόψαρο είδος χωρίς εχθρούς, τουλάχιστον στα μεγάλα ενήλικα άτομα. Όπως και οι συγγενικές σκορπίνες, ζει κυρίως σε βραχώδεις βυθούς, σε σχετικά ρηχά νερά μέχρι και τα 60 μέτρα, συνήθως όμως από τα 3 εώς τα 20 μέτρα. Δραστηριοποιείται μόνο του ή σε μικρές ομάδες των 2-3 ατόμων κατά τη διάρκεια της νύχτας και ιδιαίτερα τις ώρες της ανατολής και της δύσης. Περιμένει καθισμένο στις πέτρες ή περιφέρεται αργά και μόλις συναντήσει κάποιο υποψήφιο θήραμα, απλώνει τα μεγάλα πλευρικά του πτερύγια σαν δίχτυ, εμποδίζοντας το ψάρι ή το καρκινοειδές να διαφύγει. Στη συνέχεια πλησιάζει αργά και με μία αστραπιαία κίνηση, ανοίγει το στόμα του και καταπίνει το θήραμα. Πρόκειται για ένα αδηφάγο ψάρι που τρώει τα πάντα που ζούνε κοντά στα βράχια και διαθέτει την ικανότητα να φάει 30 φορές το μέγεθος του στομαχιού του. Έχει δε αποδειχθεί επιστημονικά ότι μπορούν να μειώσουν την παρουσία μικρών ψαριών σε έναν ύφαλο κατά 90% μέσα σε μόλις πέντε εβδομάδες. Επιπροσθέτως είναι ένα από τα πιο ταχεία αναπτυσσόμενα είδη, καθώς ένα θηλυκό μπορεί μέσα σε ένα χρόνο να παράγει δύο εκατομμύρια αυγά σε επαναλαμβανόμενες γέννες, κάθε τέσσερις ημέρες.

Το λιονταρόψαρο είναι είδος που ζει σε όλο τον Ινδικό Ωκεανό, από την Ινδονησία και τη Νότια Αφρική μέχρι και την Ερυθρά Θάλασσα. Από την τελευταία και μέσω της διώρυγας του Σουέζ, βρέθηκε και στη Μεσόγειο με την πρώτη αναφορά να έρχεται από το 1991 και τις ακτές του Ισραήλ. Από τότε το λιονταρόψαρο έχει εγκατασταθεί σε όλη την ανατολική Μεσόγειο από την Αίγυπτο μέχρι και τη νότια Τουρκιά. Ιδιαίτερα φέτος το καλοκαίρι, στο διαδίκτυο, παρέλασαν φωτογραφίες τους είδους από τα νερά της Κύπρου. Μόλις πρόσφατα δε, τον περασμένο Ιούλιο, καταγράφηκε και η παρουσία του στις ανατολικές ακτές της Ρόδου, με δύο επιβεβαιωμένες αναφορές μέχρι σήμερα. Η αλήθεια είναι ότι οι επιστήμονες περίμεναν την άφιξη του και στις θάλασσες μας καθώς είναι είδος που μπορεί να επιβιώσει και σε πολύ χαμηλότερες θερμοκρασίες από αυτές που επικρατούν στην Ερυθρά θάλασσα, μέχρι και στους 10ο C.

Πλέον όλοι εύχονται να μην συμβεί στα νερά μας ότι συνέβει στην Καραϊβική με το λιονταρόψαρο. Εκεί, λιονταρόψαρα που απέδρασαν στη φύση από την βλακώδη συνήθεια απελευθέρωσης από ενυδρία, έχουν κατακλύσει τις θάλασσες, εξοντώνοντας πολλά ενδημικά είδη και αλλάζοντας δια παντός την ισορροπία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Το πρόβλημα είναι πλέον τόσο μεγάλο που πολλές χώρες της Καραϊβικής ξοδεύουν πολλά χρήματα για την εξολόθρευση του είδους. Το μόνο καλό στην δικιά μας περίπτωση είναι το γεγονός ότι ένας από τους μεγαλύτερους θηρευτές του είδους, η φλογέρα (Fistularia commersonii), έχει μεταναστεύσει και αυτό στα νερά μας, ενώ άλλα είδη που ενδεχομένως μπορούν να το φάνε είναι οι μεγάλες σερανίδες (ροφοί, στήρες, σφυρίδες, κ.ά).

Το λιονταρόψαρο καθώς φαίνεται ήρθε για να μείνει και το μόνο που μπορούμε να κάνουμε προς το παρόν είναι να βρισκόμαστε σε μία σχετική αφύπνιση, ιδιαίτερα τώρα που η εποίκιση του είδους βρίσκεται στην αρχή της και τα μέτρα που μπορεί να παρθούν θα έχουν κάποιο αποτέλεσμα. Στην Καραϊβική έχουν εκπονηθεί μεγάλες επικοινωνιακές καμπάνιες που ζητάνε από το κοινό να ψαρεύει αυτά τα ψάρια, είτε πρόκειται για ερασιτέχνες ψαράδες είτε για καταδύτες αναψυχής. Επίσης, έχουν καταφέρει με επιτυχία να εντάξουν το είδος στα αλιεύσιμα είδη με καμπάνιες του είδους «Eat ‘em to Beat ‘em!» (Φάτε τά για να τα νικήσετε). Το λιονταρόψαρο θεωρείται παγκοσμίως ένα από τα νοστιμότερα ψάρια και εφόσον του αφαιρέσεις τα πτερύγια μπορείς να το ψήσεις σαν κάθε άλλο ψάρι.  

Προσοχή όμως, στις κοντινές επαφές. Πρόκειται για έναν άφοβο κυνηγό και έχει παρατηρηθεί ότι όταν ενοχλείται από καταδύτες, ανοίγει διάπλατα τα πτερύγια του και κάνει βίαιες κινήσεις επίθεσης. Αυτό που πρέπει να γνωρίζουμε είναι ότι το δηλητήριο του είδους, παύει να είναι ενεργό εφόσον το ψάρι θανατωθεί και ότι ποτέ δεν το πιάνουμε με τα χέρια αν έχει πιαστεί σε δίχτυ ή σε πετονιά. Συνήθως το τσίμπημα του προκαλεί ιδιαίτερα έντονο πόνο που μπορεί να κρατήσει για μέρες. Αν συμβεί κάτι τέτοιο θα πρέπει αμέσως να ρίξετε καυτό νερό στη πληγή και να κατευθυνθείτε στο πλησιέστερο νοσοκομείο. Το λιονταρόψαρο μόλις ξεκίνησε την εποίκιση του και στα νερά μας και έχει αποδειχθεί ότι η εισβολή αυτού του ψαριού σε νέες περιοχές έχει προκαλέσει μεγάλα προβλήματα, τόσο στην αλλοίωση της οικολογίας των οικοσυστημάτων, όσο και στην οικονομία της αλιείας. Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε προς το παρόν είναι να ειδοποιούμε τις τοπικές αρχές και τα Ωκεανογραφικά Ινστιτούτα αν παρατηρήσουμε κάποιο άτομο. Δυστυχώς η αλήθεια είναι ότι τα πρώτα αποτελέσματα των κλιματικών αλλαγών έχουν ήδη φανεί και αναμένονται να μεγαλώνουν με τα χρόνια, επιφέροντας άμεσες και μεγάλες αλλαγές και στα οικοσυστήματα της χώρας μας.