Ένα δαιδαλώδες υγροτοπικό σύμπλεγμα που χωρίζει το Θρακικό πέλαγος και τη λίμνη Βιστωνίδα και που εκτός από την μεγάλη οικολογική του αξία διακρίνεται και από πολλά ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία. Το Πόρτο Λάγος βρίσκεται στα νοτιοανατολικά παράλια του νομού Ξάνθης και ένα μέρος των υγροτόπων του περνάει και στον διπλανό νομό της Ροδόπης. Πρόκειται για μια πολυσχιδής στενή λωρίδα γης που διακόπτεται από κανάλια, νησάκια και λιμνοθάλασσες στο τέλος του όρμου της Βιστωνίας μοιάζοντας από άποψη τοπίου με μια μικρογραφία της Βενετίας πριν αυτή κτιστεί. Ενώνεται με τη θάλασσα στα νότια μέσω ενός φυσικού δίαυλου πλάτους 140 μέτρων και στη συνέχεια με τη λίμνη Βιστωνίδα στα βόρεια μέσα από τρεις μπούκες με πλάτος από 13 μέχρι 40 μέτρα. Τα στόμια είναι κλεισμένα με ιχθυοφραγμούς, ενώ ένα μεγάλο τμήμα της περιοχής αποτελείται από πολλές ιχθυοπαραγωγικές μονάδες. Στα ανατολικά του Πόρτο Λάγους σχηματίζεται μια λιμνοθάλασσα με την ονομασία Νταλιάνι και έκταση 2.000 στρέμματα. Το συνολικό μέγεθος του Πόρτο Λάγος φτάνει τα 13.000 στρέμματα και αποτελεί ένα μικρό τμήμα του, θεσμοθετημένου από το 2008, Εθνικού Πάρκου Δέλτα Νέστου και Λιμνών Βιστωνίδας-Ισμαρίδας. Το όνομα της περιοχής κρατάει από το ενετικό Porto Lago και σημαίνει ακριβώς αυτό που είναι, δηλαδή το «λιμάνι της λίμνης» Βιστωνίδας. Από την ρωμαϊκή εποχή μέχρι και σήμερα το μικρό λιμάνι που βρίσκεται στο τέλος του όρμου αποτέλεσε εμπορικό σταθμό απ’ όπου τα πλοία φορτώνονταν με τα προϊόντα της Θράκης: καλαμπόκια, στάρια, αλιεύματα, ξυλεία, κ.ά. Μάλιστα κατά τον 19ο αιώνα το Πόρτο Λάγος υπήρξε το σημαντικότερο λιμάνι της Θράκης με πολλά πρακτορεία ναυτιλιακών εταιριών μέχρι και με υποπροξενία της Γαλλίας και της Αυστροουγγαρίας. Στα ανατολικά, επάνω σε δύο νησίδες που συνδέονται με την στεριά μέσω ξύλινων γεφυριών, είναι χτισμένα το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου και το παρεκκλήσι της Παναγίας Παντάνασσας που αποτελούν τα σημαντικότερα προσκυνήματα της ευρύτερης περιοχής. Το λιμανάκι του Πόρτο Λάγος πέρα από σταθμός για την μεταφορά των προϊόντων φιλοξενεί και λίγες καλές ψαροταβέρνες. Η περιοχή είναι ιδιαίτερα σημαντική για την άγρια ζωή καθώς περιλαμβάνει πολλούς διαφορετικούς βιοτόπους, όπως αμμώδεις εκτάσεις, αβαθής κόλπους, μεγάλα αλίπεδα, πυκνούς καλαμιώνες, εποχικά κατακλυσμένα έλη, εκτάσεις με βούρλα, αλσύλλια και καλλιέργειες. Ένας υπέροχος τόπος για εξερεύνηση.

Γύρω από το Πόρτο Λάγος αναπτύσσονται έλη με αλοφυτική βλάστηση και αμμοθίνες. Απέναντι από το λιμάνι υπάρχει ένα αλσύλλιο με πεύκα, ενώ καλαμιώνες, βούρλα και λίγα διάσπαρτα σκλήθρα, ιτιές, αλμυρίκια και λεύκες συμπληρώνουν το τοπίο. Εδώ συναντάει κανείς, μεταξύ άλλων, πολλά υδρόφιλα και αμμόφιλα είδη, όπως τον Cyperus hamulosus, το Glaucium flavum, τη Lemna minor, τη νεραγκούλα Ranunculus trichophilus, την ίριδα Iris pseudacorus, τη μολόχα Malva sylvestris, την περικοκλάδα Cynanchum acutum, την Ammophila arenaria, την Salsola kali, τις ευφόρβιες Euphorbia paralias, Euphorbia peplis και Euphorbia seguieriana, τον Carduus acicularis, τον Lathyrus annuus, o Anthriscus sylvestris nemorosus, το Xanthium spinosum, τον Scolymus hispanicus, το κρινάκι Pancratium maritimum, το Eryngium maritimum, το ψαθί Typha latifolia, το Halimione portulacoides, την αρμυρήθρα Salicornia perennans, το Cynodon dactylon, την Cakile maritima, την Dittrichia viscosa και τα θαλάσσια αγγειόσπερμα Cymodocea nodosa, Ruppia cirrhosa και Zostera noltii.

Το Πόρτο Λάγος είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την ορνιθοπανίδα και εδώ έχουν παρατηρηθεί περίπου 260 είδη πουλιών. Στο αλσύλλιο απέναντι από το λιμάνι, κάθε άνοιξη, κάνουν τις φωλιές τους κοντά στα 600 ζευγάρια σταχτοτσικνιάδων και λευκοτσικνιάδων. Εδώ συναντάει κανείς τον χειμώνα χιλιάδες φοινικόπτερα και κοπάδια από αργυροπελεκάνους και ροδοπελεκάνους. Στα υγρά λιβάδια της λιμνοθάλασσας σταθμεύουν ασπρομέτωπες χήνες, σταχτόχηνες και σπάνιες κοκκινόχηνες. Από τα αρπακτικά εδώ κυνηγούν σπάνιοι θαλασσαετοί, στικταετοί, χειμωνόκιρκοι, πολλοί καλαμόκιρκοι, τσίφτες, αετογερακίνες, γερακίνες, ξεφτέρια, σαΐνια, βραχοκιρκίνεζα, πετρίτες, δεντρογέρακα, βαλτόμπουφοι, τυτούδες και κουκουβάγιες. Από τα παπιά εδώ διαχειμάζουν κιρκίρια, καπακλήδες, γκισάρια, σφυριχτάρια, πρασινοκέφαλες, ψαλίδες, χουλιαρόπαπιες, βαλτόπαπιες, μαυροκέφαλες, βαρβάρες, αλλά και κάποια σπανιότερα είδη, όπως το κεφαλούδι και ο θαλασσοπρίστης. Άλλα είδη είναι οι αργυροτσικνιάδες, οι νυχτοκόρακες, οι χουλιαρομύτες, οι κορμοράνοι, οι λαγγόνες, οι χαλκόκοτες, οι βουβόκυκνοι, οι αβοκέτες, το νεροχελίδονα, οι μαυροκέφαλοι γλάροι, οι καλημάνες, τα νανογλάρονα, τα χειμωνογλάρονα, οι λεπτόραμφοι γλάροι, οι σιγλίγουροι, οι αλκυόνες, τα ψευταηδόνια και οι υφάντρες.

 

Από τα αμφίβια εδώ απαντώνται ανατολικοί λισσοτρίτωνες, βαλκανικοί τρίτωνες, πρασινόφρυνοι, δεντροβάτραχοι, λιμνοβάτραχοι και σβελτοβάτραχοι. Η ερπετοπανίδα περιλαμβάνει είδη, όπως ποταμοχελώμες, βαλτοχελώνες, γραικοχελώνες, μεσογειακές χελώνες, σαμιαμίδια, κυρτοδάκτυλους, πρασινόσαυρες, βαλκανόσαυρες, τυφλίτες, έρυκες, έφιους, κεχρίτες, λαφιάτες του Ασκληπιού, σπιτόφιδα, νερόφιδα, λιμνόφιδα, σαπίτες και οχιές. Από τα θηλαστικά ξεχωρίζει η παρουσία του τσακαλιού αν και δεν πλησιάζει συχνά στο Πόρτο Λάγος προτιμώντας τις πιο απομονωμένες περιοχές της Βιστωνίδας. Άλλα είδη είναι η βίδρα, η αγριόγατα, η αλεπού, ο ασβός, ο λαγόγυρος, ο σκαντζόχοιρος, το πετροκούναβο, η νυφίτσα, ο νεροαρουραίος, ο τυφλοπόντικας και περίπου 10 είδη νυχτερίδων.

 

Η ιχθυοπανίδα της περιοχής υπήρξε από πάντα ο μεγάλος της πλούτος. Ιδιαίτερα διάσημοι ήταν οι κέφαλοι της περιοχής, όπως μαρτυρεί και ο Αρχέστρατος στο “Ηδυπαθείας τα σωζόμενα”: «Θαυμαστοί δ’ εισί των κεστρεών (κέφαλοι) οι περί Άβδηρα αλισκόμενοι». Τα είδη των κεφαλόπουλων που ψαρεύονται εδώ είναι το μυξινάρι, ο κέφαλος, ο γάστρος, το μαυράκι και η βελάνισσα ή χειλωνάρι από την οποία φτιάχνεται και το θαυμαστό θρακιώτικο έδεσμα, ο λικουρίνος. Τα αλιεύματα συμπληρώνονται κυρίως με τσιπούρες, λαβράκια, χέλια και αθερίνες. Άλλα είδη των υφάλμυρων νερών είναι ο ζαχαριάς (Aphanius faschiatus), ο πρασινογωβιός (Zosterissesor ophiocephalus), ο ποντογωβιός (Knipowitschia caucasica), το αγκαθερό (Gasterosteus gymnurus), το, σπάνιο σε άλλες περιοχές, φασί (Platichthys flesus) και η σαρδελομάνα (Alosa fallax).