Ο μεγαλόπρεπος ποταμός της Στερεάς Ελλάδας διακρίνεται για την αλώβητη φυσιογνωμία του, καθώς από τις πηγές στα ψηλά μέχρι τις όμορφες εκβολές του, διατηρεί ακόμα τον αρχαίο του ρου. Το όνομα του πηγάζει από το ρήμα «σπέρχω» που σημαίνει «κινούμαι με ορμή», ενώ στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης αναφερόταν και ως Αλαμάνα. Ο Σπερχειός πηγάζει από τον ορεινό όγκο του Τυμφρηστού, στα ανατολικά της κεντρικής Πίνδου, κινείται από τα δυτικά προς τα ανατολικά και μετά από 82,5 χλμ., εκβάλλει στον Μαλιακό κόλπο. Στην πορεία του δημιουργεί την μεγάλη κοιλάδα της Φθιώτιδας (κοιλάδα του Σπερχειού), που απλώνεται ανάμεσα στους ορεινούς όγκους της Οίτης στα νότια και της Όθρυς στα βόρεια. Η λεκάνη απορροής του ποταμού καλύπτει μια έκταση 1.800 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Στα νερά του συμβάλλουν και άλλοι μικρότεροι ποταμοί που κατεβαίνουν από την Οίτη με σημαντικότερους τον Ίναχο (Βίστριζα), τον Γοργοπόταμο, το Μαυρονέρι και τον Ασωπό. Δεκάδες ακόμα μικρότεροι παραπόταμοι, ρέματα και χείμαρροι καταλήγουν στον Σπερχειό, όπως ο Ρουστιανίτης, ο Κατής, ο Ξηριάς Υπάτης, ο Ξηριάς Λαμίας, ο Ξηριάς Βαρδατών, το Βοϊδόρεμα, η Μαρίτσα, ο Μαυριλιώτης, ο Πετσιώτης, το Καστανόρεμα, το Σαπουνόρεμα, το Βαγινόρεμα, το Δριστελόρεμα, το Παλιοχειμαρόρεμα, το Λειβαδόρεμα, το Σπερτόρεμα, ο Ψαροφωλιάς, το Καβουρόρεμα, το Κρανιόρεμα, ο Τριανταφυλλιάς, το Κακαβόρεμα και ο Γερακάρης. Ο Σπερχειός έχει με τα χρόνια αλλάξει τελείως την γεωμορφολογία της περιοχής. Από την αρχαιότητα το ποτάμι έχει κατεβάσει υλικά που έχουν μετατοπίσει τις εκβολές του 8 χλμ. μέσα στην θάλασσα. Yπολογίζεται ότι ο Μαλιακός κόλπος θα εξαφανιστεί από τις προσχώσεις του Σπερχειού μέσα στα επόμενα χίλια χρόνια. Πρόκειται για ένα ποτάμι που εμφανίζεται συχνά στην ιστορία, ενώ στην ελληνική μυθολογία λατρευότανε ως θεότητα. Εδώ ζούσε η αρχαία φυλή των Αινιανών, εδώ έγινε η ηρωική μάχη των Θερμοπυλών ενάντια στους Πέρσες, η νίκη των Βυζαντινών ενάντι των Βουλγάρων το 995, η διάσημη μάχη της Αλαμάνας και η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου. Το ποτάμι μάλιστα υπήρξε το πρώτο σύνορο της Ελλάδας από την εποχή της απελευθέρωσης της χώρας από τους Τούρκους. Σήμερα, και αν εξαιρέσει κανείς τα εγγειοβελτιωτικά έργα για την άρδευση της περιοχής στην τάφρο της Λαμίας, στον Σπερχειό δεν έχουν γίνει μεγάλες επεμβάσεις όπως στα περισσότερα μεγάλα ποτάμια της χώρας μας. Έτσι μπορεί κανείς να παρατηρήσει τη φυσιογνωμία ενός μεγάλου ποταμού σε όλο το μήκος του. Από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία του ποταμού είναι οι απέραντες εκβολές του που δημιουργούν ένα μεγάλο και σημαντικό βιότοπο για πολλά είδη της πανίδας.

Σε όλο το μήκος του ο Σπερχειός ακολουθείται από πυκνή παρόχθια βλάστηση. Αυτή αποτελείται κυρίως από ιτιές, πλατάνια, λεύκες, σφενδάμια, φτελιές, φράξους, παλιούρια, κοκκορεβυθιές, κουτσουπιές και πουρνάρια. Σε πολλά σημεία δημιουργούνται πυκνά δάση από μεγάλα σκλήθρα τα οποία είναι σχεδόν απροσπέλαστα, καθώς στον υπόροφο τους υπάρχουν πυκνές βατομουριές, αγριοτριανταφυλλιές, κληματσίδες, λίγουστρα, κισσοί και αρκουδόβατοι. Πιο χαμηλά αναπτύσσονται πικροδάφνες, αλμυρίκια και λυγαριές. Λίγο πριν τις εκβολές απλώνονται μεγάλοι καλαμιώνες από βούρλα και αγριοκαλαμιές και κοντά στη θάλασσα υπάρχουν τεράστιες ελώδεις εκτάσεις με είδη όπως τα Arthrocnemum macrostachyum, Salicornia perennans, Halimione portulacoides, Salsola soda και Suaeda spledens. Σπάνια φυτά της περιοχής είναι η Eleocharis parvula και η Alkanna calliensis. Κοντά στον ποταμό φυτρώνουν διάφορα φυτά, όπως τα Allium sphaerocephalon subsp. sphaerocephalon, Centaurea pelia, Epilobium angustifolium, Lythrum salicaria, Equisetum telmateia, Scirpoides holoschoenus, Sideritis purpurea, Acinos suaveolens, Centaurium erythraea subsp. erythraea, Stachys palustris, Arum italicum subsp. italicum, Cirsium arvense, Angelica sylvestris, Prunella laciniata, Epipactis helleborine, Orchis italica, Lactuca viminea subsp. ramosissima, Petrorhagia cretica, Scabiosa tenuis, Carduus pycnocephalus, Silene multicaulis subsp. multicaulis, Hypericum perforatum subsp. veronense και Veronica serpyllifolia subsp. serpyllifolia.

Ο ποταμός αποτελεί έναν από τους κορυφαίους βιότοπους για δεκάδες είδη της ορνιθοπανίδας της χώρας μας. Ιδιαίτερα οι μεγάλες εκτάσεις των εκβολών συγκεντρώνουν χιλιάδες πουλιά κάθε χρόνο. Από τα αρπακτικά εδώ καταφθάνουν ψαραετοί, στικταετοί, φιδαετοί, καλαμόκιρκοι, χειμωνόκιρκοι, τσίφτες, γερακίνες, πετρίτες, σαΐνια, ξεφτέρια, κιρκινέζια, βραχοκιρκίνεζα και μαυροκιρκίνεζα. Από τα νυκτόβια αρπακτικά εδώ ζουν μπούφοι, χουχουριστές, βαλτόμπουφοι, τυτούδες, κουκουβάγιες και γκιώνηδες. Στα ρηχά των εκβολών τον χειμώνα συγκεντρώνονται πολλά παπιά, όπως ψαλίδες, χουλιαρόπαπιες, κιρκίρια, πρασινοκέφαλες, γκισάρια, σαρσέλες, καπακλήδες και σφυριχτάρια. Στους καλαμιώνες απαντώνται 8 είδη ερωδιών (σταχοτσικνιάδες, πορφυροτσικνιάδες, λευκοτσικνιάδες, αργυροτσικνιάδες, νυχτοκόρακες, κρυπτοτσικνιάδες, μικροτσικνιάδες και ήταυροι). Στις εκβολές διαχειμάζει ο μεγαλύτερος πληθυσμός από αβοκέτες στην Ελλάδα με πάνω από 3.000 άτομα. Άλλα παρυδάτια είδη είναι το φοινικόπτερο, η χουλιαρομύτα, η πετροτουρλίδα, ο θαλασσοσφυριχτής, η νανοσκαλίδρα, ο ακτίτης, ο κοκκινοσκέλης, ο πρασινοσκέλης, ο καλαμοκανάς, ο μαχητής, το μπεκατσίνι, το νεροχελίδονο και ο κορμοράνος. Κοντά στη θάλασσα πετάνε πολλά είδη από γλάρους και γλαρόνια. Στα ψηλά σημεία του ποταμού ζουν νεροκότσυφες. Άλλα είδη της περιοχής είναι η μπεκάτσα, το τρυγόνι, ο κούκος, το γιδοβύζι, ο τσαλαπετεινός, η αλκυόνη, ο μελισσοφάγος, ο βαλκανικός δρυοκολάπτης, η σταρήθρα, ο κορυδαλλός, η μικρογαλιάντρα, το σταβλοχελίδονο, το μιλτοχελίδονο, η ωχροκελάδα, η νεροκελάδα, η λιβαδοκελάδα, η κοκκινοκελάδα, η σταχτοσουσουράδα, ο θαμνοψάλτης, ο τρυποφράχτης, το αηδόνι, ο καρβουνιάρης, ο μαυρολαίμης, ο μαυροσκούφης, ο μαυροτσιροβάκος, ο θαμνοτσιροβάκος, η σχοινοποταμίδα, η ψαθοποταμίδα, η καλαμοποταμίδα, η τσιχλοποταμίδα, η κιστικόλη, το ψευταηδόνι, η υφάντρα, ο μουστακαλής, ο αετομάχος, ο κοκκινοκεφαλάς, η κίσσα, η κάργια, το ψαρόνι, ο συκοφάγος, το καλαμοτσίχλονο, το σιρλοτσίχλονο και ο τσιφτάς.

Τα αμφίβια περιλαμβάνουν είδη, όπως ο ελληνικός τρίτωνας, ο χωματόφρυνος, ο πρασινόφρυνος, ο δεντροβάτραχος, ο βαλκανικός βάτραχος, ο γραικοβάτραχος και ο σβελτοβάτραχος. Η ερπετοπανίδα σε όλο το μήκος του ποταμού είναι ιδιαίτερα πλούσια και περιλαμβάνει είδη, όπως ποταμοχελώνες, βαλτοχελώνες, μεσογειακές χελώνες, κρασπεδοχελώνες, σαμιαμίδια, κυρτοδάκτυλους, τρανόσαυρες,  σιλιβούτια, τοιχόσαυρες, βαλκανόσαυρες, αβλέφαρους, ελληνικά κονάκια, τυφλίτες, τυφλίνους, στεφανοφόρους, έφιους, λαφιάτες, δεντρογαλιές, σαΐτες, λαφιάτες του Ασκληπιού, σπιτόφιδα, νερόφιδα, λιμνόφιδα, σαπίτες και οχιές. Από τα θηλαστικά ξεχωρίζει η συνεχής παρουσία της βίδρας σε όλο το μήκος του ποταμού. Στα ψηλά του Σπερχειού εμφανίζονται λύκοι. Η πανίδα των θηλαστικών συμπληρώνεται από αγριόχοιρους, αλεπούδες, ασβούς, πετροκούναβα, νυφίτσες, σκαντζόχοιρους, διάφορες μυγαλές αλλά και ενδιαφέροντα είδη από νυχτερίδες, όπως μπαρμπαστέλους (Barbastella barbastellus), ωτονυχτερίδες (Plecotus auritus), πτερυγονυχτερίδες (Miniopterus shreibersii), μικρομυωτίδες (Myotis  blythi) και μεγάλους νυκτοβάτες (Nyctalus lasiopterus).

Πλούσια είναι η ιχθυοπανίδα του ποταμού. Ξεχωρίζουν τα ενδημικά είδη ελληνοπυγόστεος (Pungitius hellenicus), μπριάνα του Σπερχειού (Barbus sperchiensis), Alburnoides economoui και του τσιρωνιού του Σπερχειού (Rutilus sp. Sperchios). Άλλα είδη είναι το χέλι (Anguilla anguilla), το σκαρούνι (Luciobarbus graecus), το αττικόψαρο (Pelasgus marathonicus), ο μακεδονικός ποταμοκέφαλος (Squalius vardarensis), η ιριδίζουσα πέστροφα (Oncorhynchus mykiss), το αγκαθερό (Gasterosteus gymnourus), η ποταμοσαλιάρα (Salaria fluviatilis) και ο ζαχαριάς (Aphanius fasciatus) που ζει κατά χιλιάδες στις εκβολές. Τέλος, πιστεύεται ότι οι εκβολές του Σπερχειού είναι ένας από τους λίγους εναπομείναντες στη χώρα μας τόπους αναπαραγωγής του κρανιού (Argyrosomus regius), ενός από τα πιο εντυπωσιακά θαλάσσια ψάρια.