Το νησί του φωτός και της ποίησης που απλώνεται σαν ένα ηλιοκαμμένο κορμί στη μέση του Αιγαίου κρύβει, μέσα σε ένα χαρακτηριστικά άνυδρο κυκλαδίτικο τοπίο, δεκάδες σπάνια ενδημικά είδη της χλωρίδας. Η προέλευση της ονομασίας του νησιού είναι πανάρχαια και πιθανόν πηγάζει από την ιαπετική ρίζα «merg» που σημαίνει βυθίζομαι, η οποία με το στερητικό «α» παίρνει το νόημα αναδύομαι. Μία άλλη πιθανή προέλευση του ονόματος Αμοργός είναι από το φυτό αμοργίς, ένα είδος λιναριού από το οποίο παρασκευάζονταν οι «άλικοι αμοργίδες», οι περίφημοι αρχαίοι χιτώνες του νησιού. Πρόκειται για το ανατολικότερο νησί των Κυκλάδων που απέχει, από ακρωτήρι σε ακρωτήρι, 14 ναυτικά μίλια από την Νάξο στα δυτικά, 22 ν.μ. από την Αστυπάλαια στα νοτιοανατολικά και 12 ν.μ. από την Δονούσα στα βόρεια. Ανάμεσα στην Αμοργό και στην Νάξο απλώνονται σαν πολύτιμοι λίθοι σε περιδέραιο, οι Μικρές Κυκλάδες. Η έκταση της Αμοργού φτάνει τα 121 τ.χλμ και το συνολικό μήκος των ακτών της είναι περίπου 112 χλμ. Το ιδιαίτερο σχήμα της νήσου που μοιάζει με ιππόκαμπο είναι επίμηκες με μέγιστο μήκος τα 31 χλμ., μέγιστο πλάτος τα 12 χλμ. και με κατεύθυνση από τα βορειοανατολικά προς τα νοτιοδυτικά. Το στενότερο σημείο της στα βόρεια, λίγο πριν την Αιγιάλη, είναι μόλις 1.700 μέτρα. Πρόκειται για ένα ορεινό νησί με εντυπωσιακούς, κάθετους γκρεμούς και συνεχείς λόφους που συνδέουν τρεις μεγαλύτερους ορεινούς όγκους. Το ψηλότερο σημείο της νήσου βρίσκεται στον Κρίκελλο (821 μ.) στα βόρεια που ακολουθείται από τον Προφήτη Ηλία (698 μ.) στα κεντρικά και τον Κόρακα ή Άσπρο Βουνό (630 μ.) στα νότια. Τα πετρώματα αποτελούνται από ασβεστόλιθους, σχιστόλιθους και ψαμμίτες που σε πολλά σημεία αλληλοκαλύπτονται, ενώ στο νησί υπάρχουν και παλαιά ορυχεία βωξίτη. Το έντονο ορεινό ανάγλυφο δημιουργεί δεκάδες μικρούς χειμάρρους που κατά την διάρκεια έντονων βροχοπτώσεων εκβάλλουν με ορμή στην θάλασσα. Στο νησί δεν υπάρχουν κάποιοι σημαντικοί υγρότοποι και τα γλυκά νερά περιορίζονται στις λίγες σε αριθμό πηγές. Η Αμοργός διακρίνεται για τις βαθιές θάλασσες που την περιβάλλουν και η ύπαρξη των συνεχών κάθετων και οριζόντιων ρευμάτων έχει σαν αποτέλεσμα την παρουσία των πιο κρυστάλλινων σε διαύγεια και καθαρότητα νερών σε όλο το Αιγαίο. Γύρω από το νησί υπάρχουν και πολλά ακόμα μικρά νησιά και βραχονησίδες με σημαντικότερα την Νικουριά, την Γραμβούσα, το Γραμπονήσι, την Πεταλίδα, το Μεγάλο Λιβάδι, την Πλάκα, το Μεγάλο Βιόκαστρο, το Μικρό Βιόκαστρο, την Εξωμιά, τον Πρόσκοπο και την Φελούκα. Στα πελάγη γύρω από την Αμοργό υπάρχουν και άλλα νησιά που από παλιά κατοικούνταν από Αμοργιανούς ή χρησιμοποιούνταν ως βοσκότοποι και ψαρότοποι. Αυτά είναι η Κίναρος, η Λεβίθα, ο Γλάρος και τα Μαύρα στα βορειοανατολικά και η Άνυδρος στα νοτιοδυτικά. Τα απόκρημνα βράχια που βουτάνε στη θάλασσα, τα μικρά οροπέδια με τις αναβαθμίδες, οι ορεινή ραχοκοκκαλιά, οι θαμνώδεις εκτάσεις, τα ακατοίκητα νησιά, οι υποθαλάσσιες σπηλιές, οι χαράδρες και τα ρέματα δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη μιας σημαντικής βιοποικιλότητας. Η Αμοργός είναι διάσημη για τα πανέμορφα μονοπάτια της που προσελκύουν κάθε χρόνο εκατοντάδες περιπατητές και φυσιολάτρες, ενώ μαζί με τα μικρότερα νησιά που την περιβάλλουν αποτελεί τον πυρήνα του αυθεντικού κυκλαδίτικου πολιτισμού.

Το νησί διακρίνεται για μία από τις πιο πλούσιες σε ενδημικά και σπάνια είδη χλωρίδες του Αιγαίου. Είναι εντυπωσιακό ότι μέχρι και ενάμιση αιώνα πριν ο Κρίκελος καλύπτονταν από ένα πυκνό δάσος με βελανιδιές που δυστυχώς καταστράφηκε από πυρκαγιά. Η βλάστηση του νησιού είναι μεσογειακή με τυπικά είδη, όπως σκίνα, πουρνάρια, αριές, ήμερες βελανιδιές, θαλασσόκερδα, χαρουπιές, αγριελιές, φυλλίκια, γκορτσιές, ρείκια, σπάρτα, εφέδρες, λαδανιές, κληματσίδες, ασπάλαθους, φασκομηλιές, γαλατσίδες, αφάνες, θρούμπια και θυμάρια. Η βλάστηση συμπληρώνεται από εποχικά φυτά στις μικρές εύφορες κοιλάδες, διάσπαρτους ελαιώνες, πυκνές πικροδάφνες και λυγαριές στα ρέματα και ανθισμένες πεζούλες. Είναι σημαντικό ότι η Αμοργός είναι ένα από τα τέσσερα νησιά εκτός Κρήτης που φιλοξενεί φοίνικες του Θεόφραστου. Τουλάχιστον 50 είδη της Αμοργιανής χλωρίδας είναι ενδημικά της χώρας μας και πολλά από αυτά είναι εξαιρετικά σπάνια. Ξεχωρίζουν τα δύο στενότοπα ενδημικά του νησιού Symphytum davisii subsp davisii και Erysimum senoneri subsp amorginum και ακολουθούν το Helichrysum amorginum, το Eryngium amorginum, το Galium amorginum, το αγριογαρύφαλλο Dianthus fruticosus subsp amorginus, η Asperula abbreviata, το αγριόσκορδο Allium luteolum, η κενταύρια Centaurea atropurpurea, η καμπανούλα Campanula heterophylla, η Legousia snogerupii, η Cephalaria squamiflora, το Seseli crithmifolium, η Anthyllis splendens, το Erysimum hayekii, το Medicago heyniana, το Origanum calcaratum, ο κρίνος Lilium candidum, το αμάραντο Limonium ammophilon, το Verbascum adeliae και οι ορχιδέες Ophrys aegaea και Ophrys aeoli. Άλλα σημαντικά είδη είναι οι καμπανούλες Campanula laciniata και Campanula delicatula, το Muscari macrocarpum, το Muscari cycladicum, η Nigella doerfleri, ο Ranunculus asiaticus, το Arum concinnatum, ο Carthamus boissieri, το Galium peplidifolium, η Anthemis scopulorum, το Alhagi graecorum, το αμάραντο Limonium aegaeum, ο Asparagus horridus, η Cymbalaria microcalyx subsp dodecanesi, η Euphorbia terracina, το Hymenonema graecum, το αγριογαρύφαλλο Dianthus cinnamomeus subsp cinnamomeus, το Helichrysum orientale, το Caroxylon aegaeum, η σιληνή Silene cythnia, το Ferulago humilis, η Hyoseris lucida, ο Umbilicus parviflorus, ο κρόκος Crocus tournefortii, η Nepeta melissifolia, το αγριόσκορδο Allium bourgeaui subsp cycladum, η Aurinia saxatilis subsp orientalis, το Mesembryanthemum crystallinum, ο Lathyrus hierosolymitanus, το Tordylium hirtocarpum, το Symphytum creticum, η Cynara cornigera και η Fibigia lunarioides. Η χλωρίδα συμπληρώνεται με είδη, όπως η Scorzonera araneosa, το Filago aegaea subsp aristata, το Filago contracta, το Crambe hispanica, τα κολχικά Colchicum variegatum και Colchicum cupanii, η Anthemis rigida, το Aethionema saxatile subsp creticum, οι σιληνές Silene gigantea subsp gigantea και Silene sartorii, το Onosma graeca, η Calystegia soldanella, η Elytrigia bessarabica, ο Astragalus spruneri, τα λούπινα Lupinus pilosus και Lupinus albus subsp graecus, ο νάρκισσος Narcissus obsoletus, ο κρίνος της θάλασσας Pancratium maritimum, το Teucrium brevifolium, η Pseudorlaya pumila, το Bellium minutum, ο Convolvulus siculus, η Crassula alata, η Securigera parviflora, το Lepidium latifolium, η Malcolmia chia, η Paronychia echinulata, η Ruta chalepensis subsp chalepensis, ο Adonis microcarpa, το Glaucium flavum, η Carlina gummifera, η Drimia maritima, ο κρόκος Crocus laevigatus, η ίριδα Iris tuberosa και η Phelipanche lavandulacea. Στην Αμοργό απαντώνται και πολλές ορχιδέες, όπως οι Anacamptis collina, Anacamptis coriophora subsp fragrans, Anacamptis papilionacea, Anacamptis pyramidalis, Anacamptis sancta, Dactylorhiza romana, Neotinea maculata, Orchis anatolica, Orchis provincialis, Spiranthes spiralis, Serapias bergonii, Serapias cordigera, Serapias lingua, Serapias orientalis, Ophrys cretica, Ophrys cinereophila, Ophrys ferrum-equinum, Ophrys heldreichii, Ophrys iricolor, Ophrys omegaifera, Ophrys spruneri και Ophrys tenthredinifera.

Η ορνιθοπανίδα του νησιού περιλαμβάνει πολλά σημαντικά είδη που είτε φωλιάζουν στα κάθετα βράχια και στις ακατοίκητες νησίδες, είτε περνούν από εδώ κατά την διάρκεια των μεταναστεύσεων. Στην κορυφή βρίσκονται οι μεγάλες αποικίες από μαυροπετρίτες και ακολουθούν τα θαλασσοπούλια, όπως ο αιγαιόγλαρος, ο αρτέμης, ο μύχος, ο υδροβάτης και ο θαλασσοκόρακας. Από τα αρπακτικά στο νησί ζουν σπιζαετοί, γερακίνες, αετογερακίνες, πετρίτες και βραχοκιρκίνεζα, ενώ από τα νυχτόβια αρπακτικά απαντώνται τυτούδες, κουκουβάγιες και γκιώνηδες. Άλλα είδη που ζουν ή εμφανίζονται στην Αμοργό είναι οι νησιώτικες πέρδικες, τα ορτύκια, οι μπεκάτσες, οι ασημόγλαροι, τα τρυγόνια, τα αγριοπερίστερα, οι σταχτάρες, οι ωχροσταχτάρες, οι τσαλαπετεινοί, οι αλκυόνες, οι κορυδαλλοί, τα βραχοχελίδονα, τα σταβλοχελίδονα, οι ωχροκελάδες, οι λιβαδοκελάδες, οι καρβουνιάρηδες, οι σταχτοπετρόκληδες, οι ασπροκωλίνες, οι μαυρολαίμηδες, οι γαλαζοκότσυφες, οι μαυροτσιροβάκοι, οι αιγαιοτσιροβάκοι,  οι θαμνοφυλλοσκόποι, οι μαυρομυγοχάφτες, οι αετομάχοι, οι κοκκινοκεφαλάδες, οι κόρακες, τα φανέτα, οι καρδερίνες, οι φλώροι, τα φρυγανοτσίχλονα και οι τσιφτάδες.

Από τα αμφίβια στο νησί ζουν πρασινόφρυνοι και βαλκανοβάτραχοι, ενώ η ερπετοπανίδα περιλαμβάνει είδη, όπως την ποταμοχελώνα, το σαμιαμίδι, τον κυρτοδάκτυλο, το ενδημικό σιλιβούτι της Αμοργού (Podarcis erhardii sunsp amorgensis), τον αβλέφαρο, τον έρυκα, το αγιόφιδο και τον λαφιάτη ο οποίος στην Αμοργό εμφανίζεται με μία μοναδική, μονόχρωμη μορφή που ακόμα προβληματίζει τους ερπετολόγους αν πρόκειται για υποείδος ή τύπο. Το νησί αποτελεί πέρασμα για της χελώνες καρέτα που από την Λεβαντίνη φτάνουν στις παραλίες της Νάξου και της Πάρου για να φωλιάσουν. Από τα θηλαστικά εδώ απαντώνται σε πολύ μικρούς πλέον πληθυσμούς πετροκούναβα, λαγοί και αγριοκούνελα, ενώ στο σπήλαιο της Λαγκάδας ζουν βουνονυχτερίδες (Hypsugo savii) και νανονυχτερίδες (Pipistrellus pipistrellus). Η υποθαλάσσιες σπηλιές της Αμοργού και ιδιαίτερα των γύρω νησιών φιλοξενούν αρκετές μεσογειακές φώκιες, οι οποίες δυστυχώς κυνηγιούνται ανηλεώς, ακόμα και στις μέρες μας, από τους ντόπιους ψαράδες. Στο θαλάσσιο πέρασμα στα δυτικά κάνουν συχνά την εμφάνιση τους κοπάδια από ρινοδέλφινα. Στο νησί ζουν και κάποια ενδιαφέροντα ασπόνδυλα, όπως το ενδημικό σαλιγκάρι Chilostoma amorgia και τα ισόποδα Armadillidium ameglioi, Echinarmadillidium cycladicum, Nagurus aegaeus, Rodoniscus anophthalmus, Porcellio werneri και Schizidium aegaeum.

Φωτογραφίες: Νίκος Νικητίδης