Σμαραγδένια νερά, στενές λωρίδες άμμου με ροδοκόκκινες ανταύγειες, χρυσές αμμοθίνες με σπάνια λουλούδια και ένας πολύχρωμος βυθός γεμάτος ζωή συνδυάζονται για να σχηματίσουν έναν τόπο μοναδικό για την χώρα μας. Το Λαφονήσι είναι μία νησίδα που βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο της Κρήτης, εκεί που τα υψώματα της επαρχίας του Σελίνου βυθίζονται στην θάλασσα. Στα βόρεια του βρίσκεται το ακρωτήρι Λέντος και στα νότια του ο όρμος Βρουλιάς που καταλήγει στο ακρωτήρι Κριός. Το νησί αναφέρεται και ως Ελαφόνησος, Πρασσονήσι και Πλακουρήθρα, αλλά οι ντόπιοι το αποκαλούν Λαφονήσι χωρίς το «έψιλον» στην αρχή του ονόματος. Κατά την αρχαιότητα, εδώ υπήρχε ιερό αφιερωμένο στον Απόλλωνα Μουσαγέτη, τον αρχηγό των μουσών, και έτσι το νησί εκείνη την εποχή είχε την υπέροχη ονομασία Μουσαγόρες νήσοι. Ως Ελαφονήσι, δηλαδή νησί των ελαφιών, αναφέρεται πρώτη φορά σε χάρτες των Βενετών (Scolio Lafonisi). Πρόκειται για μία νησίδα με έκταση που φτάνει μόλις τα 450 στρέμματα και μήκος ακτογραμμής που απλώνεται σε 4,5 χλμ. Το σχήμα του είναι επίμηκες με κατεύθυνση από τα ανατολικά προς τα δυτικά, το μήκος του φτάνει τα 1.500 μέτρα, το μέγιστο πλάτος τα 390 μέτρα και το ελάχιστο πλάτος τα 135 μέτρα. Τα ανατολικό και το κεντρικό μέρος του νησιού είναι χαμηλό, αμμώδες και καλύπτεται από αλοφυτική βλάστηση, ενώ προς το τέλος στα δυτικά υψώνεται ένας βράχος που φτάνει τα 39 μέτρα υψόμετρο. Πάνω στον βράχο βρίσκεται το εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης και δίπλα του ένας μικρός φάρος. Η νότια πλευρά διακρίνεται για τις διαδοχικές, ειδυλλιακές αμμώδεις παραλίες, ενώ στα βόρεια του νησιού απλώνεται μια συνεχόμενη, βραχώδη ακτή. Γύρω από το νησί υπάρχουν πολλές ξέρες με μεγαλύτερες το Πρασονήσι και την Άρτεμις στα νότια. Το Λαφονήσι συνδέεται με μια οφιοειδή, στενή λωρίδα άμμου με την Κρήτη, η οποία ανάλογα με την εποχή κατακλύζεται από τη θάλασσα ή βγαίνει περισσότερο στην επιφάνεια. Το μήκος της αμμολωρίδας φτάνει τα 350 μέτρα. Η τοπογραφία του νησιού περικλείει μέσα στο μικρό του μέγεθος εκτεταμμένες αμμοθίνες με διάσπαρτους κέδρους, μεσογειακά φρύγανα και υπερυψωμένους ασβεστόλιθους που βυθίζονται απότομα στην θάλασσα. Το Λαφονήσι είναι ένα μοναδικό φυτώριο άγριων, ενδημικών λουλουδιών που η απόλυτη προστασία του οφείλει να αποτελεί κορυφαία προτεραιότητα. Ιδιαίτερα στις μέρες μας που η πίεση για οικιστική και τουριστική ανάπτυξη στην περιοχή μεγαλώνει και ο κίνδυνος να μετατραπεί το Λαφονήσι σε τουριστικό παρκάκι είναι μεγάλη, η συνεχής προστασία από την πολιτεία και η επαγρύπνηση των ευσυνείδητων ντόπιων είναι τα μοναδικά στηρίγματα του σπάνιου αυτού οικοσυστήματος.
 
Η βλάστηση στο Λαφονήσι αποτελείται από αμμόφιλα, αμμοθινικά και αλοφυτικά είδη, φρύγανα και μακία. Στο νησί υπάρχουν λίγα ανεμοδαρμένα θαλασσόκεδρα, σχίνα, αγριελιές, αρμυρίκια, εφέδρες, κάπαρες, γαλατσίδες, θρούμπια, θυμάρια, κ.ά. Η χλωρίδα του νησιού ξεχωρίζει για τον πλούτο της σε ενδημικά και σπάνια είδη της Κρήτης. Περίπου 200 είδη φυτών έχουν καταγραφεί, από τα οποία τα 7 είναι κρητικά ενδημικά. Το σημαντικότερο φυτό είναι το κρινάκι του Μίνωα, όπως αποκαλείται, ή πιο επιστημονικά το Ανδροκύμβιο του Ρέχινγκερ (Androcymbium rechingeri) που καλύπτει το νησί με τα ανθάκια του στη μέση του χειμώνα. Άλλα ενδημικά της Κρήτης φυτά που απαντώνται εδώ είναι η Bellevalia brevipedicellata, η σιληνή Silene succulenta, το αμάραντο Limonium elaphonisicum, το υπερικό Hypericum trichocaulon, το Teucrium alpestre και η Alkanna sieberi. Άλλα σπάνια φυτά του νησιού είναι η κενταύρια Centaurea pumilio, η Viola scorpiuroides, η Ipomoea imperati, η Ballota pseudodictamnus subsp pseudodictamnus, το κολχικό Colchicum pusillum, η Calystegia soldanella, η Nigella stricta, η Nigella doerfleri, ο Carthamus leucocaulos, η Orobanche sanguinea, ο Lamyropsis cynaroides, το Phagnalon saxatile, ο Phlomis cretica, ο Stachys ocymastrum, ο Stachys spinosa, το Plantago squarrosa, το αμάραντο Limonium frederici, ο Aeluropus lagopoides και η Antinoria insularis. Η χλωρίδα συμπληρώνεται με είδη, όπως η σιληνή Silene sedoides subsp sedoides, ο κρίνος της άμμου Pancratium maritimum, το Filago cretensis subsp cretensis, το Filago aegaea subsp aristata, η Paronychia macrosepala, το Bupleurum semicompositum, το Prospero autumnale, η Ruta chalepensis subsp chalepensis, ο Stachys spinulosa, η Orobanche pubescens, ο Lotus halophilus, η Carlina gummifera, το Sedum sediforme, η Euphorbia paralias, η καμπανούλα Campanula erinus, η Pseudorlaya pumila, το Echium arenarium, το Crithmum maritimum, η Limbarda crithmoides subsp longifolia, ο Cyperus capitatus, το Eryngium maritimum, ο κρόκος Crocus laevigatus, η ίριδα Moraea mediterranea, το Mandragora officinarum, η Malcolmia flexuosa subsp naxensis, το Arthrocnemum macrostachyum, η κενταύρια Centaurea spinosa και το Cichorium spinosum.

Στο Λαφονήσι και στην γύρω περιοχή έχουν καταγραφεί περίπου 100 είδη πουλιών, από τα οποία πολλά φωλιάζουν στις αμμοθίνες και τα βράχια του νησιού. Κατά την περίοδο των μεταναστεύσεων εδώ παρατηρούνται ορτύκια, τρυγόνια, τσαλαπετεινοί, στραβολαίμηδες, αλλά και πολλά παρυδάτια είδη, όπως σταχτοτσικνιάδες, πορφυροτσικνιάδες, λευκοτσικνιάδες, πετροτουρλίδες, χαλικοκυλιστές, νανοσκαλίδρες, σιγλίγουροι, τουρλίδες, μαχητές και μπεκατσίνια. Στην περιοχή έχουν κάνει την εμφάνιση τους και κάποια αρκετά σπάνια είδη, όπως ο ερημοσφυριχτής και ο πράσινος μελισσοφάγος. Στα βράχια γύρω από το νησί χτίζουν τις φωλιές τους μαυροπετρίτες και βραχοκιρκίνεζα, ενώ σπιζαετοί, γερακίνες, ξεφτέρια και πετρίτες περιπολούν πάνω από το νησί. Από τα θαλάσσια είδη εδώ απαντώνται θαλασσοκόρακες, ασημόγλαροι, χειμωνογλάρονα, αρτέμηδες, μύχοι και σπάνιοι υδροβάτες. Άλλα είδη του νησιού είναι η νησιώτικη πέρδικα, το αγριοπερίστερο, ο ποταμοσφυριχτής, ο θαλασσοσφυριχτής, ο αμμοσφυριχτής, η κουκουβάγια, ο γκιώνης, το γιδοβύζι, η ωχροσταχτάρα, η βουνοσταχτάρα, η αλκυόνη, η σταρήθρα, ο κορυδαλλός, η γαλιάντρα, η ωχροκελάδα, η νεροκελάδα, το βραχοχελίδονο, η κιτρινοσουσουράδα, ο τρυποφράχτης, ο καρβουνιάρης, ο σταχτοπετρόκλης, η ασπροκωλίνα, ο μαυρολαίμης, ο γαλαζοκότσυφας, ο μαυροτσιροβάκος, ο κοκκινοτσιροβάκος, ο δεντροφυλλοσκόπος, ο κλειδωνάς, ο κοκκινοκεφαλάς, ο κόρακας, η καρδερίνα, ο φλώρος και το σκαρθάκι.

Από τα αμφίβια στο νησί και στην απέναντι ακτή απαντάται ο πρασινόφρυνος. Από τα ερπετά ξεχωρίζουν η παρουσία της ενδημικής κρητικής σαύρας (Podarcis cretensis ) και του ενδημικού υποείδους του κυρτοδάκτυλου Mediodactylus kotschyi subsp bartoni. Aκολουθούν το σαμιαμίδι, η ταρέντολα, η τρανόσαυρα, το λιακόνι και η δεντρογαλιά. Το Λαφονήσι είναι ένας σημαντικός τόπος αναπαραγωγής για την θαλάσσια χελώνα καρέτα, ενώ η περιοχή είναι πέρασμα για την σπάνια πράσινη χελώνα. Από τα θηλαστικά εδώ ζει ο μικρός δασοποντικός (Αpodemus sylvaticus). Περιστασιακή είναι η εμφάνιση της μεσογειακής φώκιας, ενώ η θαλάσσια περιοχή αποτελεί πέρασμα για πολλά ακριβοθώρητα θηλαστικά, όπως οι μεγαλόπρεποι φυσητήρες, οι ζιφιοί, τα σταχοδέλφινα, τα ζωνοδέλφινα και τα κοινά δελφίνια. Από τα ασπόνδυλα εδώ ζουν τρία, ενδημικά της Κρήτης, είδη αράχνης, η Dysdera gigas, η Harpactea coccifera και η Zelotes daidalus. Μεγάλης ομορφιάς και πλούσιας βιοποικιλότητας είναι οι βυθοί γύρω από το νησί. Ο συνδυασμός ενός δαίδαλου από υποθαλάσσιες ξέρες, ενός εκτεταμμένου δικτύου λιβαδιών Ποσειδωνίας, ενός μικρούς αριθμού από βραχονησίδες και μιας μεγάλης περιοχής από αβαθή νερά με αμμούδες δημιουργεί ένα μοναδικό υποθαλάσσιο οικοσύστημα. Στις περιοχές γύρω από τα αβαθή κυκλοφορούν μεγάλα κοπάδια από λούτσους, ενώ άλλα είδη είναι οι σμέρνες, οι ροφοί, τα μαγιάτικα και οι λίτσες. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει και σε ένα φαινόμενο της ακτογραμμής που οφείλεται σε θαλάσσιους οργανισμούς. Οι αποθέσεις από ροδοκόκκινα «πετραδάκια» που δίνουν στις ακτές του Λαφονησιού την χαρακτηριστική τους όψη δεν είναι τίποτα άλλο από τα νεκρά μέλη από κόκκινα ψευδοκοράλλια που ζουν λίγο πιο βαθειά γύρω από το νησί.

(φωτ. Γιώργος Πατρουδάκης - Κρητικό Πανόραμα)