Η αρχοντική Άνδρος χαρακτηρίζεται από μία μεγάλη ποικιλία οικοσυστημάτων που ισορροπεί ανάμεσα στα φρύγανα των άγονων Κυκλάδων και στην πλούσια βλάστηση της ηπειρωτικής χώρας. Η Άνδρος είναι το βορειότερο και δεύτερο σε μέγεθος νησί των Κυκλάδων. Απέχει μόλις 7 ναυτικά μίλια από την Εύβοια μέσω του στενού του Καφηρέα και λιγότερο από ένα ναυτικό μίλι από την Τήνο. Έχει έκταση 374 τετραγωνικά χιλιόμετρα και το μήκος των ακτών της φτάνει τα 177 χιλιόμετρα. Η κατεύθυνση της είναι από τα βορειοδυτικά προς τα νοτιοανατολικά με μέγιστο μήκος 39 χλμ. και μέγιστο πλάτος 16,5 χλμ. Το έδαφος του νησιού είναι χαρακτηριστικά ορεινό με μία μεγάλη ποικιλία αναγλύφου από καταπράσινες χαράδρες, ημιορεινά οροπέδια, λόφους, παραθαλάσσιους γκρεμούς και παραλίες. Στην Άνδρο εμφανίζονται τέσσερις μικρές οροσειρές που αναπτύσσονται εγκάρσια προς την κατεύθυνση του νησιού και χωρίζουν κατά κάποιο τρόπο το νησί σε πέντε τμήματα. Στο βόρειο τμήμα απλώνεται το μικρό βουνό των Αγίων Σαράντα με σημαντικότερες κορυφές την ομώνυμη (718 μ.), τον Άγιο Νικόλαο (677 μ.) και το Σκούμπι (675 μ.). Ακολουθεί το σύμπλεγμα του Κουβαρά με ψηλότερη κορυφή τον Προφήτη Ηλία στα 997 μέτρα -που είναι και η ψηλότερη κορυφή του νησιού- και μετά την κοιλάδα της Μεσαριάς υψώνεται η ορεινή περιοχή Καταφύγι-Γερακιώνα με πολλές κορυφές που ξεπερνούν τα 700 μέτρα. Στο νοτιότερο σημείο η Άνδρος καταλήγει στο μικρό βουνό της Ράχης με κορυφές που κυμαίνονται μεταξύ 500 και 690 μέτρων. Τα πετρώματα του νησιού είναι κυρίως σχιστολιθικά συγγενεύοντας με τα πετρώματα της Νότιας Εύβοιας, ενώ υπάρχουν λίγοι ασβεστόλιθοι και φυλλίτες. Η Άνδρος ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα κυκλαδονήσια από τον μεγάλο πλούτο των νερών της, καθώς μόνιμα ποτάμια, χείμαρροι, καταρράκτες, πηγές και υγρότοποι βρίσκονται παντού και μόνο τυχαίο δεν είναι το αρχαίο προσωνύμιο της νήσου Υδρούσα. Οι ποταμοί και τα μεγάλα ρέματα του νησιού εκβάλλουν κυρίως στα ανατολικά. Σημαντικότεροι είναι ο Άχλας, ο Αρνηπόταμος, ο Μπιζιγρής, ο Μεγάλος Ποταμός, τα Διποτάματα, ο Βόρης, του Βαριδιού, του Βιταλιού, της Κορνούς και της Κατακοίλου. Οι περισσότεροι από αυτούς καταλήγουν σε παραθαλάσσιους υγροτόπους που φιλοξενούν πολλά είδη της ορνιθοπανίδας. Τα παράλια της Άνδρου είναι βραχώδη με διαδοχικούς ορμίσκους, ενώ λίγες είναι οι βραχονησίδες που την περιβάλλουν, όπως το σύμπλεγμα Γαυριονήσια, η Θεοτόκος, η Χελανδρού και το Κάστρο της Χώρας. Η γειτνίαση της Άνδρου με την Εύβοια, η σχετικά μεγάλη βροχόπτωση, η έντονη βλάστηση και τα πολλά νερά σε συνδυασμό με την κυκλαδίτικη φυσιογνωμία του τοπίου, έχουν δημιουργήσει τους κατάλληλους βιοτόπους για έναν τεράστιο πλούτο χλωρίδας και πανίδας.

Λόγω των πολλών νερών, η βλάστηση σε πολλά σημεία του νησιού δεν θυμίζει καθόλου Κυκλάδες. Η μακία και τα φρύγανα βέβαια κυριαρχούν με είδη, όπως κουμαριές, πουρνάρια, αριές, κράταιγους, σπάρτα, σκίνα, πικροδάφνες, ρείκια, θυμάρια, λαδανιές, ρίγανες, γαλατσίδες, αστοίβες, εφέδρες, φασκομηλιές, κ.ά. Ιδιαίτερης σημασίας αποτελεί το αλλουβιακό δάσος σκλήθρων, το οποίο είναι ένα από τα τελευταία υπολείμματα αρχαίων δασών αυτού του είδους στο Αιγαίο. Καστανιές, ήμερες βελανιδιές, χαρουπιές, καρυδιές, πλατάνια, λεύκες, λεπτοκαρυές, φράξοι, σφεντάμια, ιτιές και θαλασσόκερδα απαντώνται επίσης σε μεγάλους αριθμούς στο νησί. Η τοπική χλωρίδα που ξεπερνάει τα 500 είδη διακρίνεται από πολλά ενδημικά φυτά των Κυκλάδων και της Ελλάδας. Τα πιο σημαντικά από αυτά είναι η ορχιδέα της Άνδρου Ophrys andria, η Scilla andria, το Ferulago sartorii, το Limonium sartorianum, το Trifolium andricum, η Nigella degenii subsp barbro, η Corydalis thasia, η καμπανούλα Campanula sartorii, ο γάλανθος Galanthus ikariae, η παιώνια Paeonia mascula subsp hellenica, η φριτιλάρια Fritillaria ehrhartii και το Ornithogalum spetae. Άλλα ενδιαφέροντα είδη είναι η καμπανούλα Campanula reiseri, το Allium bourgeaui subsp cycladicum, το υπερικό Hypericum delphicum, το αγριογαρύφαλλο Dianthus fruticosus subsp fruticosus, το Erysimum senoneri subsp senoneri, το Limonium graecum, η κενταύρια Centaurea laconica subsp lineariloba, το Ophioglossum vulgatum, το Hymenonema graecum, ο Echinops spinosissimus subsp bithynicus, η Berula erecta, η Kundmannia sicula, η Primula vulgaris subsp rubra, η βιόλα Viola sieheana, η Scutellaria albida subsp velenovsky, τα κολχικά Colchicum pusillum και Colchicum variegatum, η σιληνή Silene pentelica, το Isoetes durieui, το Arum concinnatum, ο Phedimus stellatus και το Ornithogalum armeniacum. Η βλάστηση συμπληρώνεται με είδη, όπως η φτέρη Blechnum spicant, το Galium rotundifolium, η Anthemis werneri subsp werneri, το Leontice leontopetalum, η Solenopsis laurentia, ο Carthamus leucocaulos, οι κρόκοι Crocus nivalis και Crocus cartwrightianus, η Radiola linoides, το Senecio leucanthemifolius, ο Dianthus tripunctatus, η Aubrieta deltoidea, ο Cytisus villosus, η Cuscuta brevistyla, η Velezia quadridentata, ο Myosotis discolor,  η Achillea ligustica, το Alisma lanceolatum, το Filago contracta, το Dorycnium rectum, το Symphytum bulbosum, ο νάρκισσος Narcissus obsoletus, ο κρίνος Pancratium maritimum, η Calystegia soldanella, η ίριδα Iris tuberosa, η Phelipanche lavandulacea και το Delphinium staphisagria. Η Άνδρος αποτελεί έναν από τους σπουδαιότερους ορχιδεότοπους της χώρας μας με είδη, όπως οι Anacamptis boryi, Anacamptis collina, Anacamptis coriophora subsp fragrans, Anacamptis papilionacea, Anacamptis laxiflora, Anacamptis palustris, Anacamptis sancta, Dactylorhiza romana, Orchis pauciflora, Orchis provincialis, Orchis purpurea, Himantoglossum robertianum, Limodorum abortivum, Spiranthes spiralis, Listera ovata, Neotinea lactea, Serapias bergonii, Serapias cordigera, Serapias lingua, Serapias orientalis, Serapias parviflora, Ophrys apifera, Ophrys bombyliflora, Ophrys creberrima, Ophrys ferrum-equinum, Ophrys leucadica, Ophrys iricolor, Ophrys israelitica, Ophrys blitopertha, Ophrys basilissa, Ophrys omegaifera, Ophrys sitiaca, Ophrys speculum, Ophrys mammosa, Ophrys tenthredinifera, Ophrys ceto, Ophrys oestifera, Ophrys calypsus, Ophrys attica, Ophrys ariadnae, Ophrys cretica και Ophrys gortynia.

Η Άνδρος αποτελεί σημαντικό καταφύγιο για την ορνιθοπανίδα καθώς εκτός του ότι αποτελεί μεταναστευτικό πέρασμα για πολλά είδη, διατηρεί επίσης περίπου 18 ακμαίους υγροτόπους. Στο νησί έχουν παρατηρηθεί πάνω από 200 είδη πουλιών από τα οποία τα 46 αναπαράγονται εδώ. Από τα αρπακτικά απαντώνται ο μαυροπετρίτης, ο σπιζαετός, ο φιδαετός, η γερακίνα, η αετογερακίνα, ο καλαμόκιρκος, ο πετρίτης, το ξεφτέρι, το βραχοκιρκίνεζο και ο σφηκιάρης. Από τα θαλασσοπούλια στην κορυφή βρίσκεται ο αιγαιόγλαρος και ακολουθούν ο σπάνιος υδροβάτης, ο αρτέμης, ο μύχος, ο θαλασσοκόρακας, ο μαυροκέφαλος γλάρος και ο ασημόγλαρος. Πολλά παρυδάτια πουλιά βρίσκουν καταφύγιο στους υγροτόπους, όπως σταχτοτσικνιάδες, αργυροτσικνιάδες, κρυπτοτσικνιάδες, μικροτσικνιάδες, νυχτοκόρακες, νανοβουτηχτάρια, νερόκοτες, κορμοράνοι, ακτίτες, νανοσκαλίδρες, λασπότρυγγες, πρασινοσκέληδες, κοκκινοσκέληδες, καλαμοκανάδες, μπεκατσίνια, νεροκοτσέλες, θαλασσοσφυριχτές, ποταμοσφυριχτές και ποταμογλάρονα. Η ορνιθοπανίδα συμπληρώνεται με είδη, όπως νησιώτικες πέρδικες, μπεκάτσες, τρυγόνια, πετροτουρλίδες, κουκουβάγιες, τυτούδες, γκιώνηδες, γιδοβύζια, τσαλαπετεινούς, αλκυόνες, σταρήθρες, δεντροσταρήθρες, κορυδαλλούς, δεντροκελάδες, σταχτάρες, βουνοσταχτάρες, σπιτοχελίδονα, σταβλοχελίδονα, βραχοχελίδονα, ψευταηδόνια, αηδόνια, σταχτοπετρόκληδες, ασπροκωλίνες, μαυρολαίμηδες, καρβουνιάρηδες, γαλαζοκότσυφες, ωχροστριτσίδες, μυγοχάφτες, φυλλοσκόπους, μαυροσκούφηδες, κοκκινοτσιροβάκους, αιγαιοτσιροβάκους, μαυροτσιροβάκους, γαλαζοπαπαδίτσες, συκοφάγους, αετομάχους, κοκκινοκεφαλάδες, κόρακες, φλώρους, φανέτα, καρδερίνες, σκαρθάκια, φρυγανοτσίχλονα, σιρλοτσίχλονα, αμπελουργούς και τσιφτάδες.

Από τα αμφίβια εδώ ζουν φρύνοι, πρασινόφρυνοι, δεντροβάτραχοι και βαλκανοβάτραχοι. Η ερπετοπανίδα περιλαμβάνει 17 είδη, όπως ποταμοχελώνες, χελώνες καρέτα, τυφλίτες, σαμιαμίδια, κυρτοδάκτυλους, λιακόνια, τρανόσαυρες, σιλιβούτια, αβλέφαρους, τυφλίνους, έρυκες, έφιους, λαφιάτες, νερόφιδα, δεντρογαλιές, αγιόφιδα, σπιτόφιδα και οχιές. Από τα θηλαστικά στην Άνδρο ζούνε 14 είδη από τα οποία ξεχωρίζει η παρουσία της μεσογειακής φώκιας στις απομακρυσμένες θαλασσινές σπηλιές. Ο δασομυωξός είναι ένα είδος που έχει παρατηρηθεί μόνο στην Άνδρο από όλες τις Κυκλάδες ενώ εδώ ζουν ακόμα λαγοί, αγριοκούνελα, πετροκούναβα, νυφίτσες, σκαντζόχοιροι, νανονυχτερίδες και τρανορινόλοφοι. Στην Άνδρο παρατηρούνται πάνω από 30 είδη πεταλούδων από τις οποίες ξεχωρίζουν οι Zerynthia polyxena, Danaus chrysippus, Iphiclides podalirius, Polygonia egea, Hipparchia aristaeus και Euplagia quadripunctaria. Στα ρυάκια ζει ο κάβουρας των γλυκών ποταμών του είδους Potamon fluviatile. Ιδαίτερη σημασία έχει η παρουσία κάποιων σπάνιων και ενδημικών ασπόνδυλων, όπως τα σαλιγκάρια Deroceras oertzeni, Helicigona posthuma, Mastus dirphicus, το ισόποδο Trichodillidium malickyi, ο τζίτζικας Euboeana castaneivaga και η λιβελούλα Cordulegaster helladica.

(φωτ. τοπίου: Άρης Λεονταρίτης)