Η Ζάκυνθος, το Φιόρο του Λεβάντε (άνθος της Ανατολής) για τους Βενετσιάνους, είναι ένα νησί που φιλοξενεί έναν πλούτο από ιδιαίτερα και σπάνια ζώα και φυτά του Ιονίου. Πρόκειται για το ενδέκατο σε έκταση ελληνικό νησί και το τρίτο μεγαλύτερο των Ιονίων μετά την Κεφαλονιά και την Κέρκυρα. Η έκτασή της φτάνει τα 407 τ.χλμ, η  κατεύθυνση της νήσου είναι από τα βορειοδυτικά προς τα νοτιοανατολικά και το συνολικό μήκος των ακτών της απλώνεται σε περίπου 150 χλμ. Έχει ένα σχετικά τριγωνικό σχήμα με το βορειότερο άκρο του νησιού να καταλήγει στο ακρωτήρι Σκινάρι, ενώ στα νότια «σβήνει» γλυκά στον όμορφο κόλπο του Λαγανά που αγκαλιάζεται από δύο ακρωτήρια, τον Μαραθιά στα δυτικά και τον Γέρακα στα ανατολικά. Η Ζάκυνθος απέχει 10 ναυτικά μίλια από τις δυτικές ακτές της Πελοποννήσου και 8,5 ν.μ. από την Κεφαλονιά, το πλησιέστερο νησί στα βόρεια. Το μεγαλύτερο μέρος του νησιού είναι σχετικά ορεινό, με χαμηλούς πυκνόφυτους λόφους που διακόπτονται από εύφορους κάμπους, ενώ μορφολογικά χωρίζεται σε δύο τμήματα: στο άγριο και κακοτράχαλο δυτικό και στο ανατολικό που είναι πεδινό και πιο ήρεμο. Ο μεγαλύτερος ορεινός όγκος του νησιού είναι ο Βραχίονας στα κεντρικά που φτάνει τα 758 μέτρα, ενώ άλλα σημαντικά υψώματα είναι η Κακή Ράχη (680 μ.), το Μεγάλο Βουνό (606 μ.), ο Αθέρας (583 μ.) και ο Σκοπός (483 μ.). Στη Ζάκυνθο υπάρχουν και πολλά σπήλαια με σημαντικότερα την περίφημη Γαλάζια Σπηλιά, την Δρακοσπηλιά, την Μαύρη Σπηλιά, την Μέλισσα, του Χαγιώτη, του Γεράσιμου, του Κερίου και του Δαμιανού. Στο νησί δεν υπάρχουν ποτάμια αλλά δεκάδες κατάφυτα, εποχικά ρέματα, κάποια από τα οποία δημιουργούν εκβολές με όμορφους υγρότοπους, όπως η λίμνη Κερίου, η αλυκή Κατασταρίου και οι εκβολές του Αγίου Χαραλάμπη. Οι δυτικές ακτές είναι βραχώδεις και απόκρημνες σχηματίζοντας πολλές σπηλιές και μικρούς όρμους, ενώ οι ανατολικές ακτές αποτελούνται κυρίως από όμορφες παραλίες με άμμο. Μέσα στον κόλπο του Λαγανά, όπου βρίσκεται και ο πυρήνας του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου της Ζακύνθου, υπάρχουν τρία νησιά, το Μαραθωνήσι, το Πελούζο και ο πολύ μικρότερος Άγιος Σώστης, ενώ άλλα μικρά νησιά γύρω από τη Ζάκυνθο είναι το Κορακονήσι, ο Άγιος Ιωάννης, ο Άγιος Ανδρέας, ο Άγιος Νικόλαος και το Μικρό Νησί. Στη Ζάκυνθο ανήκουν και οι μαγευτικές, μακρινές νήσοι Στροφάδες που βρίσκονται 37 ναυτικά μίλια στα νότια του νησιού, στη μέση σχεδόν του Ιονίου πελάγους. Λίγα μίλια πιο νότια των Στροφάδων βρίσκεται το περίφημο «Φρέαρ των Οινουσσών», το βαθύτερο σημείο της Μεσογείου με μέγιστο βάθος τα 5.267 μέτρα. Ο κόλπος του Λαγανά, με τη μεγάλη αμμώδη παραλία του, έχει ανακυρηχθεί από το 1999 Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο καθώς είναι μία από τις σημαντικότερες  στη Μεσόγειο, περιοχές ωοτοκίας της απειλούμενης θαλάσσιας χελώνας καρέττα. Η Ζάκυνθος είναι ένας υπέροχος τόπος για εξερεύνηση, καθώς παρά τις πυρκαγιές και την ακραία τουριστικοποίηση σε κάποιες περιοχές, διατηρεί στο μεγαλύτερο τμήμα της μια παρθένα και αλώβητη άγρια φύση.

Ο Όμηρος αναφέρει για την Ζάκυνθο το προσωνύμιο «Υλήεσσα» που σημαίνει δασώδης και πράγματι λόγω και των πολλών βροχοπτώσεων πρόκειται για ένα καταπράσινο νησί. Η βλάστηση του νησιού είναι τυπικά μεσογειακή με κύριους εκπροσώπους τα φρύγανα, όπως σκίνα, πικροδάφνες λαδανιές, ρείκια, λεβάντες, ρίγανες, φασκόμηλα, θυμάρια, θρούμπια, κάππαρες, εφέδρες, σπάρτα, γαλατσίδες, φλώμους, ασπάλαθους και αστοίβες. Η σκληρόφυλλη βλάστηση της μακίας είναι πιο περιορισμένη, ενώ τα δάση της χαλεπίου πεύκης, που άλλοτε κάλυπταν όλο το νησί, έχουν πλέον περιοριστεί σημαντικά από τις συνεχείς πυρκαγιές. Η δενδρώδης βλάστηση περιλαμβάνει πουρνάρια, αριές, ήμερες βελανιδιές, χνουδοβελανιδιές, πλατάνια, κουκουναριές, θαμνοκυπάρισσα, κυπαρίσσια, λεύκες, αλμυρίκια, φτελιές, χαρουπιές, αφροξυλιές, αγριογκορτσιές, κουτσουπιές, κουμαριές, μυρτιές, αγριελιές, φυλλίκια και κοκκορεβυθιές. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κάθετα βράχια πάνω στα οποία φυτρώνουν σπάνια είδη αλλά και οι αμμοθίνες των ήρεμων ακτών. Στην Ζάκυνθο φυτρώνουν πέντε στενότοπα ενδημικά είδη: τα αμάραντα Limonium zacynthium και Limonium phitosianum, η Asperula naufraga, η Lomelosia crenata subsp dallaportae και η Micromeria browiczii. Ενδημικά των Ιονιών νήσων που απαντώνται εδώ είναι το αγριόσκορδο Allium ionicum, η μέντα Mentha pulegium subsp cephalonica, η καμπανούλα Campanula garganica subsp cephallenica, το θυμάρι Thymus holosericeus, το Galium ionicum και ο Stachys ionica. Άλλα σημαντικά φυτά του νησιού είναι ο Scorpiurus vermiculatus, η παιώνια Paeonia corsica, το Leucojum ionicum, η Scaligeria moreana, η Arenaria peloponnesiaca, η Veronica panormitana, το Muscari parviflorum, το Muscari tenuiflorum, η κενταύρια Centaurea sonchifolia, ο Ptilostemon stellatus, η Alkanna corcyrensis, το αγριογαρύφαλλο Dianthus fruticosus subsp occidentalis, η καμπανούλα Campanula drabifolia, η Petrorhagia fasciculata, το Helianthemum stipulatum, τα κολχικά Colchicum parlatoris και Colchicum cupanii subsp glossophyllum, το Hypericum aegypticum subsp webbii, η φριτιλάρια Fritillaria messanensis subsp gracilis και ο Coris monspeliensis subsp monspeliensis. Η χλωρίδα του νησιού συμπληρώνεται με είδη, όπως οι νάρκισσοι Narcissus obsoletus και Narcissus tazetta, ο κρίνος Pancratium maritimum, ο Pterocephalus perennis subsp bellidifolius, το Crithmum maritimum, η Echinophora spinosa, η Heptaptera colladonioides, η Kundmannia sicula, το Smyrnium olusatrum, το Arum italicum subsp italicum, η Bellevalia dubia subsp boissieri, η Bellevalia hyacinthoides, το Ornithogalum prasinantherum, το Ornithogalum immaculatum, ο Cladanthus mixtus, η σιληνή Silene bellidifolia, ο Phedimus stellatus, ο Astragalus suberosus subsp haarbachii, ο Lotus longisiliquosus, το Teucrium halacsyanum, ο κρόκος Crocus boryi, η ίριδα Iris pseudacorus, ο Stachys spinulosa, το Linum pubescens subsp sibthorpianum, η Orobanche sanguinea, η Pteris vittata, ο Ranunculus asiaticus και η Solenopsis laurentia. Από τις ορχιδέες στην Ζάκυνθο απαντώνται, μεταξύ άλλων, οι Anacamptis coriophora subsp fragrans, Anacamptis laxiflora, Anacamptis morio, Anacamptis palustris, Dactylorhiza romana, Limodorum abortivum, Neotinea lactea, Orchis anthropophora, Orchis pauciflora, Serapias cordigera, Serapias ionica, Serapias lingua, Serapias orientalis, Spiranthes spiralis, Ophrys apifera, Ophrys bombyliflora, Ophrys gottfriediana, Ophrys iricolor, Ophrys leochroma, Ophrys leucadica, Ophrys mammosa, Ophrys melena, Ophrys reinholdii, Ophrys spruneri και Ophrys ulyssea.
 
Η ορνιθοπανίδα του νησιού είναι πολύ πλούσια, ιδιαίτερα κατά τις μεταναστευτικές περιόδους, καθώς η Ζάκυνθος βρίσκεται πάνω στην μεγάλη «οδό» του Ιονίου. Στο νησό έχουν παρατηρηθεί περισσότερα από 200 είδη. Από τα αρπακτικά παρατηρούνται ψαραετοί, φιδαετοί, καλαμόκιρκοι, σφηκιάρηδες, γερακίνες, δεντρογέρακα, πετρίτες, μαυροπετρίτες, βραχοκιρκίνεζα, κιρκινέζια και μαυροκιρκίνεζα. Τα πελάγη γύρω από την Ζάκυνθο είναι σημαντικά για τα θαλασσοπούλια, όπως είναι οι αρτέμηδες, οι μύχοι, οι θαλασσοκόρακες και οι ασημόγλαροι. Από τα είδη που εμφανίζονται στους λίγους υγροτόπους ξεχωρίζουν ο σταχτοτσικνιάς, ο λευκοτσικνιάς, ο νυχτοκόρακας, η πρασινοκέφαλη πάπια, η νερόκοτα, ο μαχητής, ο ακτίτης, η τσιχλοποταμίδα και η σχοινοποταμίδα. Η ορνιθοπανίδα συμπληρώνεται με είδη, όπως τυτούδες, κουκουβάγιες, γκιώνηδες, τρυγόνια, γυδοβύζια, κούκους, τσαλαπετεινούς, αλκυόνες, μελισσοφάγους, κορυδαλλούς, ωχροκελάδες, δεντροκελάδες, σταχτάρες, βουνοσταχτάρες, σπιτοχελίδονα, σταβλοχελίδονα, μιλτοχελίδονα, οχθοχελίδονα, βραχοχελίδονα,  κουφαηδόνια, κοκκινολαίμηδες, καρβουνιάρηδες, φοινίκουρους, σταχτοπετρόκληδες, ασπροκωλίνες, καστανολαίμηδες, μαυρολαίμηδες, γαλαζοκότσυφες, μαυροσκούφηδες, θαμνοτσιροβάκους, μαυροτσιροβάκους, σπάνιους αιγαιοτσιροβάκους, λιοστριτσίδες, σταχτομυγοχάφτες, μαυρομυγοχάφτες, κρικομυγοχάφτες, κοκκινοκεφαλάδες, αετομάχους, συκοφάγους, φλώρους, καρδερίνες, σκαρθάκια, σιρλοτσίχλονα και φρυγανοτσίχλονα. Δυστυχώς το παραδοσιακό, αλλά και παράνομο, εαρινό κυνήγι κρατάει καλά στο νησί. Οι Ζακυνθινοί θεωρούνται από τους πιο παθιασμένους κυνηγούς της Ελλάδας.

Από τα αμφίβια στη Ζάκυνθο απαντώνται πρασινόφρυνοι, δεντροβάτραχοι και βαλκανοβάτραχοι. Στην κορυφή της πλούσιας ερπετοπανίδας του νησιού βρίσκονται οι θαλάσσιες χελώνες καρέτα που έρχονται κατά εκατοντάδες στον κόλπο του Λαγανά για να γεννήσουν τα αυγά τους. Άλλα ερπετά του νησιού είναι η ποταμοχελώνα, η βαλτοχελώνα, η μεσογειακή χελώνα, το κεφαλονίτικο κονάκι, ο τυφλίτης, το σαμιαμίδι, ο κυρτοδάκτυλος, η ταρέντολα, η σαύρα του Μοριά, η σαύρα της Ρούμελης, η τρανόσαυρα, η γουστέρα του Ιονίου, ο αβλέφαρος, ο λαφιάτης, η δεντρογαλιά, ο σαπίτης, το νερόφιδο, το αγιόφιδο και το σπιτόφιδο. Από τα θηλαστικά στο νησί ζούνε ασβοί, πετροκούναβα, νυφίτσες, σκαντζόχοιροι, λαγοί, δασομυωξοί, τρωκτικά και μυγαλές και διάφορες νυχτερίδες από τις οποίες ξεχωρίζει η λευκονυχτερίδα (Pipistrellus kuhlii). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα θαλάσσια θηλαστικά με τις λίγες μεσογειακές φώκιες να βρίσκουν καταφύγιο στις δυσπρόσιτες δυτικές ακτές. Η γειτνίαση με το ανοιχτό Ιόνιο φέρνει συχνά κοντά στη Ζάκυνθο ρινοδέλφινα, ζωνοδέλφινα και σπάνια κοινά δελφίνια, αλλά και ακριβοθώρητα είδη όπως ζιφιούς, φυσητήρες και εντυπωσιακές πτεροφάλαινες. Από τα ασπόνδυλα ξεχωρίζουν τα κολεόπτερα Dorcadion zanteanum, Polydrusus kahri και Dendarus victoris και οι γρύλοι Pseudomogoplistes squamiger, Rhacocleis edentata και Poecilimon laevissimus. Είναι ενδιαφέρον ότι στους βυθούς της περιοχής έχει παρατηρηθεί ένα σπάνιο είδος σκορπίνας, το Scorpaenodes arenai, ενώ στη λίμνη Κερίου ζει ο σπάνιος αχερωνογωβιός (Knipowitschia milleri).

(φωτ. τοπίου: Γιώργος Πατρουδάκης)