Η μυθική Ιθάκη, το νησί του Οδυσσέα και παγκόσμιο σύμβολο του νόστου, είναι ένας τόπος σκληροτράχηλος αλλά και γλυκός μαζί που φιλοξενεί στην μικρή του έκταση πολλά ενδιαφέροντα είδη της χλωρίδας και της πανίδας του Ιονίου. Σύμφωνα με την μυθολογία πήρε το όνομά της από τον Ίθακο, γιο του βασιλιά Πτερέλαου της Κεφαλλονιάς. Η ρίζα του ονόματος συνδέει το νησί και με άλλες ετυμολογίες όπως από τη λέξη «Ιθή» που σημαίνει εύθυμος, από τη φοινικικής καταγωγής λέξη «Utika» που σημαίνει αποικία και από τη λέξη «Ιθύς» που σημαίνει απότομος. Η Ιθάκη απλώνεται δίπλα από την μεγάλη Κεφαλονιά και εντυπωσιάζει με την δαντελωτή της ακτογραμμή και την κατάφυτη ενδοχώρα. Το νησί βρίσκεται στα βορειοανατολικά της Κεφαλονιάς, από την οποία χωρίζεται με τον ομώνυμο δίαυλο που έχει μήκος 13 ναυτικά μίλια, μέγιστο πλάτος 4 ν.μ. και ελάχιστο πλάτος 1,5 ν.μ. Στα βόρεια της βρίσκεται η Λευκάδα και στα δυτικά της απλώνονται οι ακτογραμμές της Αιτωλοακαρνανίας με μία μικρή πολυνησία από ακατοίκητα νησιά. Η Ιθάκη μοιάζει με δύο νησιά ενωμένα με μια στενή λωρίδα γης, τον ισθμό του Aετού, πλάτους 550 μέτρων. Πρόκειται για ένα επίμηκες νησί με κατεύθυνση από τα βόρεια προς τα νότια. Η έκταση της νήσου φτάνει τα 92,5 τ.χλμ. και το μήκος της ακτογραμμής τα 105 χλμ. Κύριο χαρακτηριστικό της Ιθάκης είναι ο έντονος διαμελισμός της ανατολικής ακτής με τους πολλούς όμορφους κόλπους, τους όρμους και τα ακρωτήρια και η ορεινή, δύσβατη γεωμορφολογία στα ηπειρωτικά. Οι μεγαλύτεροι ορεινοί όγκοι του νησιού είναι το Νήριτο Όρος με ύψος 809 μέτρα στα βόρεια, το Μεροβίγλι ή Νήιον Όρος στα νότια με 669 μέτρα και το Νερόβουλο, πάλι στα νότια, με ύψος στα 567 μέτρα. Στην Ιθάκη επικρατούν οι ασβεστόλιθοι και εδώ βρίσκονται μερικά αξιόλογα σπήλαια, όπως το σπήλαιο Ρίζες, των Νυμφών, το υποθαλάσσιο σπήλαιο του Λοΐζου και οι σπηλιές του Ευμαίου. Γύρω από το νησί υπάρχουν ανήκουν πολλά μικρά και ακατοίκητα νησιά, όπως το μικρό Λαζαρέτο, το Νησόπουλο, ο Άγιος Νικόλαος, το Σκαρτσουμπονήσι και λίγο πιο ανατολικά, τα μεγαλύτερα νησιά Αρκούδι και Άτοκος. Η Ιθάκη είναι ένα πετρώδες και σχετικά άνυδρο νησί το οποίο είναι γεμάτο από όμορφα μονοπάτια που καταλήγουν σε κορφοβούνια με εντυπωσιακή θέα και μικρές όμορφες παραλίες με γαλαζοπράσινα νερά.

Σε πολλά σημεία η πυκνή βλάστηση συνδυάζεται με το τραχύ έδαφος, κάνοντας την διάσχιση σχεδόν αδύνατη. Στο νησί ξεχωρίζει η παρουσία του διάσημου δάσους του Περαχωρίου, ή αλλιώς «Αφεντικός Λόγγος» με τις όμορφες αυτοφυείς βελανιδιές, αλλά και το δάσος της Ανωγής στο όρος Νήριτο. Η δενδρώδης βλάστηση αποτελείται από είδη, όπως χαλέπιες πεύκες, Θαμνοκυπάρισσα, κυπαρίσσια, πουρνάρια, αριές, ήμερες βελανιδιές, λεύκες, φτελιές, αφροξυλιές, αγριελιές, φυλλίκια, κοκκορεβυθιές, αγριοκουμαριές, κουμαριές, μελικουκιές, μυρτιές και αγριογκορτσιές. Είναι σημαντικό ότι στην Ιθάκη απαντώνται και διάσπαρτες καστανιές. Η θαμνώδης βλάστηση περιλαμβάνει σκίνα, δάφνες, θυμάρια, λεβάντες, πικροδάφνες, ασφόδελους, ασπάλαθους, αστοίβες, ρείκια, γαλατσίδες, λαδανιές, θρούμπια, αφάνες, ρίγανες, φασκόμηλα, εφέδρες και κάππαρες. Στο νησί φυτρώνουν πολλά σπάνια είδη του Ιονίου, όπως τα αμάραντα Limonium ithacense και Limonium saracinatum, το αγριόσκορδο Allium ionicum, η καμπανούλα Campanula garganica subsp cephallenica, η Saponaria aenesia, ο Stachys ionica και το Galium ionicum. Άλλα σημαντικά είδη του νησιού είναι το Leucojum ionicum, η Scaligeria moreana, το Ornithogalum ulixis, η Alkanna corcyrensis, η καμπανούλα Campanula drabifolia, το αγριογαρύφαλλο Dianthus fruticosus subsp occidentalis, τα κολχικά Colchicum cupanii subsp glossophyllum και Colchicum sfikasianum, το Sedum eriocarpum subsp epiroticum, η Moluccella spinosa, το Teucrium halacsyanum, η φριτιλάρια Fritillaria messanensis subsp gracilis, η Consolida brevicornis, η Arenaria peloponnesiaca, η Poa cephalonica και ο Ranunculus asiaticus. Η χλωρίδα συμπληρώνεται με είδη, όπως ο Anthriscus tenerrimus, το Bupleurum fruticosum, το Crithmum maritimum, το Eryngium maritimum, η Heptaptera colladonioides, το Arum italicum subsp italicum, η Aristolochia sempervirens, η Bellevalia dubia subsp boissieri, το Asyneuma limonifolium subsp limonifolium, το Ornithogalum prasinantherum, ο Ptilostemon stellatus, η Brassica cretica subsp aegaea, η Valeriana italica, η Petrorhagia obcordata, οι σιληνές Silene bellidifolia, Silene reinholdii και Silene ungeri, ο Phedimus stellatus, ο Lotus longisiliquosus, ο κρόκος Crocus boryi, ο Stachys spinulosa, το Linum pubescens subsp sibthorpianum, το Orobanche baumanniorum, η Cymbalaria microcalyx subsp minor, η Veronica trichadena, η Cosentinia vellea και το Verbascum densiflorum. Στην Ιθάκη απαντώνται και οι ορχιδέες Anacamptis coriophora subsp fragrans, Anacamptis papilionacea, Anacamptis pyramidalis, Himantoglossum robertianum, Limodorum abortivum, Neotinea lactea, Neotinea maculata, Orchis anthropophora, Orchis italica, Orchis pauciflora, Orchis provincialis, Serapias bergonii, Serapias lingua, Serapias orientalis, Serapias vomeracea, Spiranthes spiralis, Ophrys attica, Ophrys bombyliflora, Ophrys cephalonica, Ophrys ferrum-equinum, Ophrys gottfriediana, Ophrys grammica, Ophrys mammosa, Ophrys melena, Ophrys reinholdii, Ophrys sicula, Ophrys speculum, Ophrys spruneri και Ophrys ulyssea.

Η Ιθάκη βρίσκεται ακριβώς πάνω στο μεγάλο μεταναστευτικό πέρασμα του Ιονίου πελάγους. Στο νησί υπάρχει μόνο ένας υγρότοπος, η μικρή Αλυκή στα βόρεια, η οποία είναι πολύ σημαντική για τα παρυδάτια πουλιά. Η πυκνή και απροσπέλαστη βλάστηση δημιουργεί ιδανικές συνθήκες ξεκούρασης και ανεφοδιασμού για πολλά είδη της ορνιθοπανίδας. Το καλοκαίρι στην περιοχή εμφανίζονται οι σπάνιοι μαυροπετρίτες. Άλλα αρπακτικά πουλιά του νησιού είναι ο φιδαετός, η αετογερακίνα, η γερακίνα, το ξεφτέρι, ο πετρίτης και το βραχοκιρκίνεζο. Από τα νυχτόβια αρπακτικά στο νησί ζούνε τυτούδες, κουκουβάγιες και γκιώνηδες. Από τα θαλασσινά είδη εδώ απαντώνται θαλασσοκόρακες, αρτέμηδες, μύχοι, ασημόγλαροι και χειμωνογλάρονα. Η ορνιθοπανίδα συμπληρώνεται με νησιώτικες πέρδικες, ορτύκια, μπεκάτσες, τρυγόνια, φάσσες, κούκους, γιδοβύζια, σταχτάρες, βουνοσταχτάρες, τσαλαπετεινούς, αλκυόνες, στραβολαίμηδες, κορυδαλλούς, δεντροσταρήθρες, βραχοχελίδονα, μιλτοχελίδονα, σταβλοχελίδονα, σπιτοχελίδονα, λιβαδοκελάδες, δεντροκελάδες, τρυποφράχτες, αηδόνια, καρβουνιάρηδες, σταχτοπετρόκληδες, ασπροκωλίνες, γαλαζοκότσυφες, τσίχλες, μελωδοτσιροβάκους, μαυροτσιροβάκους, κοκκινοτσιροβάκους, ωχροστριτσίδες, σταχτομυγοχάφτες, γαλαζοπαπαδίτσες, αετομάχους, κοκκινοκεφαλάδες, κόρακες, φανέτα, καρδερίνες, φλώροι, σκαρθάκια και σιρλοτσίχλονα.

Από τα αμφίβια στην Ιθάκη ζούνε βαλκανοβάτραχοι και δεντροβάτραχοι, ενώ γίνονται προσπάθειες για την σωτηρία των τελευταίων πρασινόφρυνων που παλαιότερα ήταν πιο κοινοί. Από την ερπετοπανίδα στο νησί ξεχωρίζουν οι παρουσίες της γουστέρας του Ιονίου (Podarcis ionicus), του κεφαλονίτικου κονακιού (Anguis cephallonica) και ενός ενδημικού υποείδους της σαύρας της Ρούμελης (Algyroides nigropunctatus subsp kephallithacius). Στις γύρω θάλασσες συχνά εμφανίζονται χελώνες καρέτα. Άλλα είδη που ζούνε στο νησί είναι η ποταμοχελώνα, η μεσογειακή χελώνα, η ταρεντόλα, το σαμιαμίδι, ο κυρτοδάκτυλος, ο τυφλίτης, η τρανόσαυρα, η γουστέρα του Ταύρου, η μοραϊτόσαυρα, ο αβλέφαρος, ο έφιος, η δεντρογαλιά, το νερόφιδο, το σπιτόφιδο, το αγιόφιδο, ο σαπίτης και η οχιά. Από τα θηλαστικά στην Ιθάκη εμφανίζονται λίγα είδη, όπως ασπάλακες, πετροκούναβα, λαγοί, σκαντζόχοιροι και κάποια είδη μικρών τρωκτικών και νυχτερίδων. Πολύ σημαντικά είναι τα περάσματα του νησιού όσον αφορά τα θαλάσσια θηλαστικά. Στην Ιθάκη ζούνε μεσογειακές φώκιες, ενώ συχνή είναι η παρουσία ρινοδέλφινων και κοινών δελφινιών. Στα ανοιχτά του νησιού εμφανίζονται περιστασιακά οι εντυπωσιακές πτεροφάλαινες, ενώ στον δίαυλο με την Κεφαλονιά συχνά εμφανίζονται κοπάδια τόνων. Τέλος στο νησί απαντώνται κάποια σπάνια ενδημικά ασπόνδυλα, όπως το δολιχόποδο Dolichopoda ithakii και τα ισόποδα Armadillidium jonicum και Paxodillidium schawalleri.

(φωτ. τοπίου: Ηρακλής Μήλας)