Η Κύθνος είναι ένα νήσι που χαρακτηρίζεται από την αλώβητη ομορφιά της κυκλαδίτικης φύσης, καθώς διακρίνεται από μια πλούσια και αυθεντική φυσιογνωμία που αντιστέκεται ακόμα στον μαζικό τουρισμό. Αποτελεί τον δεύτερο «κρίκο» των Δυτικών Κυκλάδων και βρίσκεται ανάμεσα στη Τζια και τη Σέριφο. Το νησί, ακόμα και μέχρι τις μέρες μας, συχνά αναφέρεται με το μεσαιωνικό όνομα Θερμιά που οφείλεται στα διάσημα ιαματικά λουτρά που βρίσκονται στην περιοχή των Λουτρών. Η έκταση της Κύθνου φτάνει τα 99 τ.χλμ. και το μήκος των ακτογραμμών περίπου τα 104 χιλιόμετρα. Το σχήμα της νήσου είναι σχετικά μακρόστενο με μήκος 21 χλμ. και πλάτος 11 χλμ. και κατεύθυνση από τα βόρεια προς τα νότια. Το τοπίο είναι χαρακτηριστικά κυκλαδίτικο με αναβαθμίδες, λόφους, μικρές επίπεδες εκτάσεις, ρέματα, γκρεμούς και αρκετά διαμελισμένες ακτές που δημιουργούν δεκάδες ορμίσκους και παραλίες. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Κύθνος φιλοξενεί 72 αμμώδεις παραλίες. Το έδαφος έχει έντονα λοφώδες ανάγλυφο με μία χαρακτηριστική ραχοκοκκαλιά που διακόπτεται από μικρές πεδιάδες να το διασχίζει από τα βόρεια προς τα νότια. Ψηλότερη κορφή είναι το Κακόβολο όρος στα 355 μέτρα στα βόρεια και ακολουθούν ο Προφήτης Ηλίας (326 μ.), το Μεροβίγλι (318 μ.), το Λάρνι (315 μ.), ο Αθέρας (291 μ.), η Καλογερίτσα (267 μ.) και οι Αγιούπες (263 μ.). Γεωλογικά στο νησί εμφανίζονται κυρίως σχιστόλιθοι με λίγες περιοχές ασβεστόλιθων και ηφαιστειακών πετρωμάτων. Τα ρέματα είναι εποχιακά με σημαντικότερα το Βαθύρεμα, της Επισκοπής, του Γαλιού, του Κουρασμένου, του Αρδικοπού, της Πέτραινας, της Πενταφίλιας και του Ανδριανού. Χαρακτηριστικό του νησιού είναι οι πολλές μικρές πηγές που κρατάνε νερό ακόμα και το καλοκαίρι. Σήμα κατατεθέν της Κύθνου είναι η μαγευτική λωρίδα άμμου μήκος 220 μέτρων που δημιουργεί δύο παραλίες και ενώνει το νησί με το νησάκι του Αγίου Λουκά, ένας γεωλογικός σχηματισμός που ονομάζεται tombolo. Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον αξιοθέατο του νησιού είναι και το μεγάλο, επισκέψιμο σπήλαιο Καταφύκι που βρίσκεται στην Δρυοπίδα. Η δαντελωτή ακτογραμμή δημιουργεί έναν υπέροχο βυθό που μαγνητίζει δεκάδες καταδύτες κάθε χρόνο. Η Κύθνος αποτελεί μοναδικό προορισμό για εξερεύνηση, καθώς δεν έχει μελετηθεί εκτενώς, ενώ τα μονοπάτια είναι πολλά και όμορφα. Η μεγάλη ακτογραμμή, οι απέραντοι φρυγανότοποι και η απουσία σημαντικής όχλησης κάνουν την Κύθνο ιδανικό καταφύγιο για πολλά είδη της κυκλαδίτικης χλωρίδας και πανίδας.

Στο νησί επικρτεί η χαρακτηριστική μεσογειακή βλάστηση, ενώ τα πολλά μικρά ρέματα ανάμεσα στους λόφους δημιουργούν εστίες έντονης βλάστησης κυρίως από καλαμιές, πικροδάφνες και βατομουριές. Σε διάφορα σημεία υπάρχουν κάποιες μεγάλες βελανιδιές, υπολείμματα από τα αρχαία δάση που κάλυπταν το νησί, κάτι που επιβεβαιώνει και η αρχαία ονομασία Δρυοπίς που έχει σωθεί μέχρι τις μέρες μας. Άλλα δέντρα είναι τα αρμυρίκια, τα θαλασσόκερδα, οι χαρουπιές, οι αγριελιές, οι αγριογκορτσιές, τα θαμνοκυπάρισσα και τα κυπαρίσσια. Σκίνα, θυμάρια, ασφάκες, αφάνες, αστοίβες, ασφόδελοι, φασκόμηλα και διάφοροι θάμνοι καλύπτουν σχεδόν όλο το νησί. Τα σημαντικότερα φυτά της Κύθνου είναι η ενδημική Fritillaria obliqua subsp. tuntasia και η σιληνή Silene cythnia που πήρε το όνομα της από το νησί. Σημαντικά φυτά είναι επίσης η καμπανούλα Campanula reiseri, η Anthyllis splendens, η κενταύρια Centaurea laconica subsp. lineariloba, το Muscari pulchellum subsp. clepsidroides, η Bonannia graeca, το Hymenonema graecum, η Nigella doerfleri, η Nigella degenii subsp. degenii, ο κρόκος Crocus tournefortii, το Ferulago humilis, ο Carthamus leucocaulos, η Solenopsis laurentia, τα αγριογαρύφαλλα Dianthus fruticosus subsp. fruticosus και Dianthus tripunctatus, ο Lotus palustris και το Limoniastrum monopetalum. Άλλα ενδιαφέροντα φυτά που συναντά κανείς είναι η Calystegia soldanella, οι κρόκοι Crocus laevigatus και Crocus cartwrightianus, ο κρίνος Pancratium maritimum, η κενταύρια Centaurea spinosa, ο Echinops graecus, η Anchusa aegyptiaca, το Limonium aegaeum, το Erygnium maritimum, το Bellium minutum, ο Opopanax hispidus, η Pimpinella cretica, το Onopordum tauricum, η Arenaria muralis, η Ononis diffusa, το Filago aegaea subsp. aegaea, το Helichrysum italicum, το Alyssum umbellatum, το Delphinium staphisagria, η Malcolmia flexuosa subsp. naxensis, η Matthiola incana subsp. incana, η σιληνή Silene pentelica, ο Mandragora officinarum και η Velezia quadridentata. Στο νησί συναντάει κανείς και πολλές ορχιδέες, όπως οι Anacamptis boryi, Anacamptis collina, Anacamptis coriophora subsp. fragrans, Anacamptis papilionacea subsp. aegaea, Anacamptis sancta, Orchis quadripunctata, Serapias bergonii, Serapias lingua, Serapias orientalis, Serapias parviflora, Ophrys bombyliflora, Ophrys cretica subsp. cretica, Ophrys ferrum-equinum, Ophrys iricolor και Ophrys tenthredinifera.

 

Η Κύθνος αποτελεί σημαντικό μεταναστευτικό σταθμό για πολλά είδη της ορνιθοπανίδας. Το σημαντικότερο είδος του νησιού είναι ο μαυροπετρίτης που καταφθάνει την άνοιξη και φτιάχνει τις φωλιές του στα κάθετα βράχια του νησιού. Η Κύθνος υπήρξε γνωστή για τους μεγάλους αριθμούς από νησιώτικες πέρδικες που όμως έχουν λιγοστέψει αρκετά από το εντατικό κυνήγι δεκαετιών. Από τα αρπακτικά συναντά κανείς σπιζαετούς, αετογερακίνες, γερακίνες και βραχοκιρκίνεζα, ενώ κατά την μεταναστευτική περίοδο από το νησί περνούν καλαμόκιρκοι και στεπόκιρκοι. Σημαντική είναι η παρουσία από πολλές κουκουβάγιες, ενώ τα νυχτόβια αρπακτικά περιλαμβάνουν γκιώνηδες και τυτούδες. Υπάρχουν αναφορές για την παρουσία μπούφων στο νησί, αλλά μάλλον πρόκειται για νανόμπουφους σε μετανάστευση. Τα θαλασσοπούλια περιλαμβάνουν ασημόγλαρους, θαλασσοκόρακες, μύχους και αρτέμηδες. Συχνά στην περιοχή εμφανίζονται σταχτοτσικνιάδες, λευκοτσικνιάδες και νυχτοκόρακες. Άλλα πουλιά που μπορεί να παρατηρήσει κανείς είναι τα ορτύκια, οι ποταμοσφυριχτές, οι αμμοσφυριχτές, οι ακτίτες, τα τρυγόνια, οι κούκκοι, τα γιδοβύζια, οι σταχτάρες, οι ωχροσταχτάρες, οι τσαλαπετεινοί, οι αλκυόνες, οι μελισσοφάγοι, οι κορυδαλλοί, τα βραχοχελίδονα, τα σταβλοχελίδονα, τα σπιτοχελίδονα, οι λιβαδοκελάδες, οι λευκοσουσουράδες, οι κιτρινοσουσουράδες, οι καρβουνιάρηδες, οι σταχτοπετρόκληδες, οι ασπροκωλίνες, οι μαυρολαίμηδες, οι γαλαζοκότσυφες, οι μαυροσκούφηδες, οι βουνοτσιροβάκοι, οι μαυροτσιροβάκοι, οι αιγαιτσιροβάκοι, οι κοκκινοτσιροβάκοι, οι θαμνοφυλλοσκόποι, οι σταχτομυγοχάφτες, οι αετομάχοι, οι κοκκινοκεφαλάδες, οι κόρακες, τα φανέτα, οι καρδερίνες, οι φλώροι, τα φρυγανοτσίχλονα και οι τσιφτάδες.

Από τα αμφίβια στις λίγες πηγές και στα πηγάδια ζει ο βαλκανοβάτραχος. Η Κύθνος είχε ονομαστεί στην αρχαιότητα Οφιούσα κάτι που δείχνει τον μεγάλο πλούτο της ερπετοπανίδας του νησιού. Στο νησί ζει το ενδημικό υποείδος του σιλιβουτιού με την επιστημονική ονομασία Podarcis erhardii subsp thermiensis. Από τα υπόλοιπα ερπετά εδώ ζουν ποταμοχελώνες, κυρτοδάκτυλοι, σαμιαμίδια, τρανόσαυρες, αβλέφαροι, λιακόνια, έφιοι, σαπίτες, νερόφιδα, σαΐτες και σπιτόφιδα. Οι εμφανίσεις από θαλάσσιες χελώνες καρέτα γύρω από το νησί είναι πολύ συχνές. Από τα θηλαστικά στην Κύθνο συναντά κανείς κουνάβια, σκαντζόχοιρους, μικρά τρωκτικά και νυχτερίδες, ενώ οι λαγοί που παλαιότερα ήταν σχεδόν παντού έχουν λιγοστέψει. Ολόκληρη η ακτογραμμή του νησιού είναι γεμάτη από δεκάδες σπηλιές, συντηρώντας έτσι έναν μικρό πληθυσμό από μεσογειακές φώκιες. Στα σπήλαια ζει ένας αριθμός από σπάνια τρωγλόβια ασπόνδυλα, εκ των οποίων ένα από αυτά, το χερσαίο ισόποδο Cordioniscus kithnosi, ζει μόνο στην Κύθνο. Άλλα σπάνια και ενδημικά ασπόνδυλα της νήσου είναι το σαλιγκάρι Deroceras keaensis, το κολεόπτερο Dendarus kochi και το ισόποδο Ligidium cycladicum.