Ένας πανέμορφος, γεμάτος ζωή, παραπόταμος του Ευρώτα, που διαχρονικά κινδυνεύει και αυτός από την διεστραμμένη έννοια που δίνουν άσχετοι πολιτικοί και τοπικοί άρχοντες στον όρο «ανάπτυξη». Ο Βασιλοπόταμος είναι ένας μεγάλος παραπόταμος του Ευρώτα που πηγάζει από τις δυτικές πλαγιές του Πάρνωνα. Διανύει μια απόσταση 82 χιλιομέτρων με κατεύθυνση νότια φτάνοντας στην πεδιάδα του Έλους, όπου και ενώνεται με το μεγάλο ποτάμι της Λακωνίας. Στο μεγαλύτερο μήκος του είναι ξερός, αλλά λίγα χιλιόμετρα πριν τον Ευρώτα, νότια του χωριού Μυρτιά πηγάζουν πολλά νερά που κατακλύζουν την κοίτη του. Το ποτάμι συνεχίζει για πέντε χιλιόμετρα πριν χαθεί, ανάμεσα στους οικισμούς Βλαχιώτη και Σκάλα, για να συναντηθεί, λίγο μετά, υπογείως με τον Ευρώτα. Σε αυτή τη μικρή σχετικά απόσταση των πέντε χιλιομέτρων, ο Βασιλοπόταμος εμφανίζεται  σε όλη την ομορφιά του, αποτελώντας ένα τυπικό παράδειγμα υδάτινου οικοτόπου όπου τα τρεχούμενα νερά και η πλούσια βλάστηση δημιουργούν έναν μοναδικό βιότοπο για πολλά είδη της ορνιθοπανίδας και της ιχθυοπανίδας.

Στις όχθες του ποταμού φυτρώνουν πλατάνια, ιτιές, ασημόλευκες, λυγαριές και πικροδάφνες ενώ εκεί που η ξηρά συναντά το ποτάμι υπάρχουν πυκνές συστάδες από βούρλα και καλαμιές. Το τρεχούμενο νερό και το βάθος της κοίτης εμποδίζουν τις καλαμιές να κατακλύσουν το ποτάμι. Μέσα και δίπλα από το ποτάμι υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία από υδρόφυτα και ελόφυτα, από τα οποία ξεχωρίζει η εντυπωσιακή παρουσία της κίτρινης ίριδας Iris pseudacorus. Ένα ακόμα φυτό που συναντάται στην κοίτη του ποταμού είναι το Nasturtium officinale, ενώ στις ασβεστολιθικές πλαγιές και στις πεδινές εκτάσεις γύρω από το ποτάμι, ανθίζουν πολλά αγριολούλουδα, όπως το υδροχαρές Lythrum salicaria, το ορνιθόγαλο Ornithogalum divergens, η Alkanna tinctoria, το αγριόσκορδο Allium callimischon, η Bellevalia dubia, η καμπανούλα Campanula ramosissima, η κενταύρια Centaurea raphanina, ο Cnicus benedictus, το Cynoglossum creticum, η Dittrichia graveolens, το Ecballium elaterium, ο Galactites tomentosa, η ίριδα Iris unguicularis, η Knautia integrifolia, ο Lupinus angustifolius, η Orobanche minor, η παπαρούνα Papaver apulum, η Scilla autumnalis, η σιληνή Silene integripetala, η Vinca balcanica και οι ορχιδέες Spiranthes spiralis, Anacamptis pyramidalis, Ophrys mammosa, O. speculum, O. heldreichii και O. spruneri.
 
Η ορνιθοπανίδα του Βασιλοπόταμου περιλαμβάνει διάφορα παρυδάτια και υδρόβια πουλιά, κάνοντας το ποτάμι έναν πρώτης τάξεως βιότοπο για ορνιθοπαρατήρηση. Μέσα στις καλαμιές κρύβονται, είδη όπως νυχτοκόρακες, μικροτσικνιάδες, κρυπτοτσικνιάδες, σταχτοτσικνιάδες, λευκοτσικνιάδες, νερόκοτες, φαλαρίδες, μπεκατσίνια, μικροπουλάδες και νεροκοτσέλες.  Από τα μικροπούλια που ζούνε κοντά στα νερά στο ποτάμι απαντώνται αλκυόνες, κιστικόλες, μαυρολαίμηδες, ψευταηδόνια, τσιχλοποταμίδες, καλαμοποταμίδες, βαλτοποταμίδες, νεροκελάδες, μαυροτσιροβάκοι, κ.ά. Η ορνιθοπανίδα στις περιοχές γύρω από το ποτάμι συμπληρώνεται με αρπακτικά, όπως γερακίνες, καλαμόκιρκους, πετρίτες, ξεφτέρια, βραχοκιρκίνεζα, κουκουβάγιες, αλλά και άλλα είδη, όπως αετομάχους, κοκκινοκεφαλάδες, συκοφάγους, μελισσοφάγους, καστανολαίμηδες, σπιτοχελίδονα, σταβλοχελίδονα, σταχτάρες, καρδερίνες, φλώρους, σκαρθάκια, αμπελουργούς και τσιφτάδες.

Η ερπετοπανίδα περιλαμβάνει πολλά είδη, όπως δεντροβάτραχους, βαλκανοβάτραχους, πρασινόφρυνους, ποταμοχελώνες, μοραϊτόσαυρες, γραικόσαυρες, τρανόσαυρες, σπιτόφιδα, δεντρογαλιές, λαφιάτες, νερόφιδα, λιμνόφιδα και οχιές. Από τα θηλαστικά ξεχωρίζει η σπάνια και περιστασιακή παρουσία της βίδρας που ακόμα ζει στη λεκάνη απορροής του Ευρώτα, ενώ κοντά στον ποταμό απαντώνται  αλεπούδες, κουνάβια, νυφίτσες, λαγοί και σκαντζόχοιροι.

Ο Βασιλοπόταμος είναι κορυφαίας σημασίας υδάτινο οικοσύστημα εξαιτίας της ιχθυοπανίδας του. Στα νερά του ζει ένα μικρό ψάρι, στενοενδημικό του Ευρώτα, η καιαδική μένιδα (Leuciscus keadicus) το οποίο στον Βασιλοπόταμο ζει μεν σε αφθονία αλλά οι πληθυσμοί του μειώνονται. Επίσης εδώ ζουν άλλα δύο ενδημικά ψάρια της νότιας Πελοππονήσου, η χρυσή μενίδα (Tropidophoxinellus spartiaticus) και ο λακωνικός πελασγός (Pseudophoxinus laconicus). Και τα τρία είδη κινδυνεύουν και βρίσκονται στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων στην Ελλάδα.

Η προστασία ενός τόσο σημαντικού οικοσυστήματος οφείλει να είναι προτεραιότητα της χώρας. Παρόλα αυτά στην περιοχή κατά καιρούς φθάνουν διάφορες «προτάσεις ανάπτυξης» που οδηγούν με ακρίβεια στην υποβάθμιση του οικοσυστήματος. Ο Βασιλοπόταμος απειλείται από εργασίες στη κοίτη και στις όχθες του, από διακυμάνσεις της στάθμης του νερού, από τη ρύπανση και από τον κερματισμό της φυσιογνωμίας του. Η προσπάθεια του ανθρώπου να εκμεταλλευτεί το ποτάμι ανάγεται από την πρώτη ενετική περίοδο, καθώς πάρχουν αναφορές ότι το ποτάμι εντοιχίστηκε σε κάποια σημεία του, εκείνη την εποχή, με σκοπό να μετατραπεί σε πλωτό ποτάμι για εμπορικούς σκοπούς.