Η μικρή λίμνη της Ζαραβίνας με τα πολλά ονόματα ξεφυτρώνει ανάμεσα στους ήρεμους λόφους του Πωγωνίου, ανάμεσα στα δρυοδάση και τα λιβάδια που απλώνονται στα βορειοδυτικά της Ηπείρου. Η Ζαραβίνα αναφέρεται και με τα ονόματα Τζαραβίνα, Τζεροβίνα, Νεζερός, Νιζερός, Νιντζερός και λίμνη Δελβινακίου. Η λίμνη βρίσκεται σε ένα λεκανοπέδιο που περιβάλλεται από λόφους, σε υψόμετρο 458 μέτρων και πάνω στο κεντρικό δρόμο που ενώνει τα Ιωάννινα με την Κακαβιά, 10 χλμ. νοτιοδυτικά από το Δελβινάκι και 11 χλμ. δυτικά από το Καλπάκι. Το σχήμα της είναι σχεδόν κυκλικό με περίμετρο 2,2 χλμ. και έκταση που φτάνει τα 285 στρέμματα. Πρόκειται για μία ανοικτού τύπου καρστική λίμνη που τροφοδοτείται με νερό από επιφανειακές και από υπόγειες πηγές, αλλά και με τα νερά που κατεβαίνουν από τους χειμάρρους Θειαφόλακκο, Βοϊδίτσα και Λάκκο Παναγιάς. Όταν η λίμνη γεμίζει με πλεονάζοντα νερά, εκφορτίζεται προς τον ποταμό Νέζερο μέσω του χειμάρρου Νεζεραύλαυκα και τα νερά της καταλήγουν μετά από μια πορεία χιλιομέτρων στον ποταμό Καλαμά. Γύρω από τη Ζαραβίνα υπάρχουν πολλά βαλτοτόπια, επιφανειακές πηγές και ρέματα. Η γέννηση της ανάγεται στη εποχή του Πλειστόκαινου και διακρίνεται για το μεγάλο βάθος σε σχέση με το μέγεθος της που φτάνει τα 31,5 μέτρα και την μορφή του βυθού της που προσομοιάζει με έναν ανεστραμμένο κώνο. Η Ζαραβίνα μάλιστα κατατάσσεται ως πέμπτη στη σειρά των βαθύτερων φυσικών λιμνών της χώρας μας μετά την Τριχωνίδα, το Ζηρού, τη Βεγορίτιδα και την Αμβρακία. Αυτό το βάθος είχε δημιουργήσει και διάφορους θρύλους στη λαϊκή παράδοση της περιοχής. Ο Γάλλος διπλωμάτης και περιηγητής Φρανσουά Πουκεβίλ αναφέρει ότι οι ντόπιοι πίστευαν ότι η Ζαραβίνα δεν είχε βάθος και ρούφαγε ότι έπλεε σε αυτήν. Η λίμνη μέχρι και πριν λίγα χρόνια λειτουργούσε ως ιχθυοτροφείο. Η εξερεύνηση γύρω από τη Ζαραβίνα είναι μια μοναδική εμπειρία, καθώς τα γαλάζια νερά πάνω στα οποία καθρεφτίζονται οι χρυσόχρωμες βελανιδιές και ο πλούτος της άγριας πανίδας συνθέτουν ένα υπέροχο τοπίο γεμάτο ζωή.

Γύρω από τη λίμνη αναπτύσσονται καλαμιώνες και υγρά λιβάδια, ενώ οι λόφοι καλύπτονται από πυκνά δάση δρυός που αποτελούνται από τέσσερα είδη βελανιδιάς, ανάμεσα στα οποία υπάρχουν και κάποια αιωνόβια άτομα. Άλλα είδη είναι οι οστρυές, οι γαύροι, οι φράξοι, οι ψευτοπλάτανοι και οι βατομουριές. Το σημαντικότερο φυτό της περιοχής είναι ο σπάνιος Solenanthus albanicus. Άλλα αξιόλογα φυτά είναι ο κρίνος Lilium candidum, το κολχικό Colchicum autumnale, η Asphodeline taurica, το κυκλάμινο Cyclamen hederifolium, η Digitalis grandiflora, η ίριδα Iris sintenisii, η Lysimachia atropurpurea, η Silene coronaria, ο κρόκος Crocus cancellatus, η Lysimachia punctata, το Ornithogalum sphaerocarpum, η Scabiosa tenuis, η Scutellaria rupestris, η Orlaya daucorlaya και οι ορχιδέες Epipactis microphylla, Platanthera chlorantha, Ophrys helenae, O. hystera, O. zeusii και Ο. oestifera, ενώ λίγα χιλιόμετρα από τη λίμνη φυτρώνει και μια εξαιρετικά σπάνια ορχιδέα, η Ophrys bertolonii.

 

Στη λίμνη ζει ένας μεγάλος αριθμός από αρπακτικά πουλιά. Πρόκειται για ένα από τα τελευταία καταφύγια του κραυγαετού και του σπάνιου τσίφτη στην Ελλάδα. Παλιότερα στην γύρω περιοχή ζούσανε σπάνιοι ασπροπάρηδες. Άλλα αρπακτικά είναι ο φιδαετός, ο σφηκιάρης, η γερακίνα, ο χειμωνόκιρκος, ο καλαμόκιρκος, το ξεφτέρι, το σαΐνι, το διπλοσάινο και ο πετρίτης. Στα υγρά λιβάδια της λίμνης συναντάει κανείς λευκούς πελαργούς και μαυροπελαργούς, ενώ στους καλαμιώνες και στις όχθες ζούνε σταχτοτσικνιάδες, αργυροτσικνιάδες, νυχτοκόρακες, κρυπτοτσικνιάδες, μικροτσικνιάδες, λαγγόνες, αλκυόνες, ψευταηδόνια, νεροκελάδες, σχοινοποταμίδες, τσιχλοποταμίδες, καλαμοτριλιστές, κ.ά. Η ορνιθοπανίδα συμπληρώνεται με είδη, όπως κύκνοι, βαλτόπαπιες, φαλαρίδες, νερόκοτες, νανοβουτηχτάρια, σκουφοβουτηχτάρια, μπεκατσίνια, βουνοσταχτάρες, κίσσες, γιδοβύζια, λούγαρα, μεσαίοι δρυοκολάπτες, αετομάχοι, κοκκινοκεφαλάδες, τριγώνια, χρυσοβασιλίσκοι, μελισσοφάγοι, κοκκοθραύστες, κούκκοι, φάσσες, μιλτοχελίδονα, κοκκινοτσιροβάκοι, τσαλαπετεινοί και αιγίθαλοι.

 

Τα αμφίβια περιλαμβάνουν πολλά είδη, όπως σαλαμάνδρες, κοινούς τρίτωνες, μακεδονικούς τρίτωνες,  κοινούς φρύνους, πρασινόφρυνους, δεντροβάτραχους, βαλκανοβάτραχους, ηπειρωτικούς βατράχους, σβελτοβάτραχους και γραικοβάτραχους. Η ερπετοπανίδα είναι εξίσου πλούσια και αποτελείται από μεσογειακές χελώνες, γραικοχελώνες, βαλτοχελώνες, κονάκια, τυφλίτες, σαύρες της Ρούμελης, τρανόσαυρες, πρασινόσαυρες, σαύρες του Ταύρου, στεφανοφόρους, εφιούς, λαφιάτες, δεντρογαλιές, σαπίτες, νερόφιδα, λιμνόφιδα, σπιτόφιδα, σαΐτες και κοινές οχιές.

Από τα θηλαστικά μέσα στη λίμνη ζούνε αρκετοί μυοκάστορες, αλλά και λίγες βίδρες. Στους γύρω λόφους ζούνε υγιείς πληθυσμοί από αρκούδες, λύκους και ζαρκάδια. Άλλα θηλαστικά είναι τα κουνάβια, οι νυφίτσες, τα αγριογούρουνα, οι αγριόγατες, οι ασβοί, οι αλεπούδες, οι δασομυωξοί και οι σκίουροι. Η ιχθυοπανίδα της λίμνης περιλαμβάνει 11 είδη από τα οποία ξεχωρίζουν τα χέλια (Anguilla anguilla), η πελοποννησιακή μπριάνα (Barbus peloponnesius), ο κυπρίνος (Cyprinus carpio), το σκαρούνι (Luciobarbus albanicus), η ιονική πέστροφα (Salmo farioides), η λιάρα (Telestes pleurobipunctatus) και το γληνί (Tinca tinca). Η λίμνη Ζαραβίνα θεωρείται ένας από τους τελευταίους τόπους όπου πιθανολογείται η παρουσία της ηπειρωτικής τσίμας (Pelasgus epiroticus), ενός ψαριού που βρίσκεται στα όρια της εξαφάνισης.