Τα Βαρδούσια Όρη χαρακτηρίζονται από τις δεκάδες εντυπωσιακές βουνοκορφές και τα μεγάλα αλπικά λιβάδια μέσα στα οποία φυλάσσεται μία από τις πιο πλούσιες βιοποικιλότητες, από πλευράς χλωρίδας, της Ελλάδας. Πρόκειται για το μεγαλύτερο ορεινό συγκρότημα της Στερεάς Ελλάδας καθώς απλώνεται σε μια έκταση που φτάνει περίπου τα 220 τ.χλμ. Τα Βαρδούσια βρίσκονται στα κεντρικά της Ρούμελης και απλώνονται στα βορειοδυτικά της Φωκίδας, με ένα μικρό τμήμα τους να μπαίνει και στα νοτιοδυτικά της Φθιώτιδας. Παλιότερα το βουνό ονομαζόταν Κόραξ ή Κόρακας από την ονομασία της ψηλότερης κορυφής. Στα δυτικά συνορεύουν με τα Όρη Ναυπακτίας, στα ανατολικά με τη Γκιώνα, στα νότια βρίσκεται η τεχνητή λίμνη του Μόρνου, στα βόρεια ενώνονται με την Οίτη και την Οξιά ενώ στους πρόποδες τους αγκαλιάζονται από τον μεγάλο ποταμό Μόρνο. Τα Βαρδούσια Όρη έχουν πάνω από 40 κορυφές που ξεπερνούν τα 2.000 μέτρα. Από αυτές σημαντικότερες είναι ο Κόρακας (2.495 μ.), ο Κοκκινιάς (2.404 μ.), το Όρνιο (2.287 μ.), τα Κοράκια (2.148 μ.) και το Τραπεζάκι (1.862 μ.) στα νότια, η Πλάκα (2.348 μ.), η Αλογόραχη (2.265 μ.), οι Σούφλες (2.260 μ.), η Κωστάριτσα (2.216 μ.) και το το Γιδοβούνι (2.087 μ.) στα δυτικά και η Χωμίριανη (2.294 μ.), το Σινάνι (2.055 μ.) και το Ομαλό (1.832 μ.) στα βόρεια. Από τα Βαρδούσια ξεκινάνε δεκάδες ρέματα, χείμαρροι και ποταμοί, όπως τα ρέματα Καρυώτικο, Σαϊτάς και Καλογερικό που καταλήγουν στον Εύηνο, ο ποταμός Κόκκινος, το Γρανιτσόρεμα και τα ρέματα Βουρλόρεμα, Αρκουδόρεμα, Μηλιάς και Καναβόρεμα που συμβάλλουν στον Μόρνο. Τα πετρώματα του βουνού είναι κυρίως ασβεστολιθικά με μικρή παρουσία πυριτόλιθων και φλύσχη. Πρόκειται για έναν ορεινό όγκο που χαρακτηρίζεται από πολλές μυτερές κορυφές, κάθετες ορθοπλαγιές, ελατοδάση, σάρες, πολλά ρυάκια αλλά και μεγάλα αλπικά οροπέδια. Διάσημα είναι τα πλατώματα στα Μουσουνιώτικά λιβάδια, στα Αρτοτινά λιβάδια και στα Βοστινιτσιώτικα λιβάδια που ενώνουν τις υψηλότερες κορυφές. Περισσότερο από όλα τα βουνά της χώρας μας, τα Βαρδούσια διακρίνονται από ένα ιδιαίτερα έντονο ανάγλυφο με τοπία που προσομοιάζουν με αυτά των Άλπεων. Δεν είναι τυχαίο ότι το βουνό υπήρξε άντρο οπλαρχηγών κατά την Ελληνική Επανάσταση, ενώ ακόμα και σήμερα είναι ξακουστό για τις δυσδιάβατες διαδρομές του. Η μορφολογία του βουνού είναι ιδανική για την ανάπτυξη ενός μεγάλου πλούτου από σπάνια φυτά και έτσι τα Βαρδούσια Όρη αποτελούν σημαντικό προορισμό για πολλούς βοτανολόγους και ερασιτέχνες λάτρεις των φυτών.

Τα είδη της χλωρίδας που έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα στην περιοχή φτάνουν τα 1.200. Από αυτά περίπου 110 είναι ενδημικά της Ελλάδας και 4 είναι τοπικά ενδημικά των Βαρδουσίων, ενώ συνέχεια προστίθονται νέες αναφορές, καθώς το βουνό είναι τεράστιο και τα ανεξερεύνητα σημεία πολλά.  Στα χαμηλά υψόμετρα γύρω από την τεχνητή λίμνη του Μόρνου επικρατεί η μεσογειακή βλάστηση με κύριο εκπρόσωπο το πουρνάρι, τα φυλίκια, τις κουμαριές και τα πλατάνια γύρω από τα ρέματα ενώ ψηλότερα εμφανίζονται μικτά δάση από βελανιδιές, γάβρους, καστανιές, φτελιές και άλλων φυλλοβόλων. Από τα 1.000 μέτρα και πάνω ξεκινάνε μεγάλα ελατόδαση από κεφαληνιακή ελάτη και μακεδονικά έλατα που καλύπτουν πάνω από το 40% της συνολικής έκτασης του ορεινού όγκου. Μετά το ελατόδασος, από τα 1.700 μέτρα και πάνω, ξεκινάει η υποαλπική και αλπική βλάστηση με τα εκτεταμένα λιβάδια που διακόπτονται από μικρούς θάμνους, ενώ συχνή είναι η παρουσία από τα βουνοκυπάρισσα (Juniperus foetidissima). Τα τέσσερα τοπικά ενδημικά είδη του βουνού είναι η Achillea barbeyana, το Alyssum nebrodense subsp. tenuicaule, η Campanula columnaris και η Cephalaria glaberrima. Από τα ελληνικά ενδημικά ξεχωρίζουν η Asperula boissieri, ο Astragalus hellenicus, ο Astragalus sempervirens subsp. cephalonicus, το Verbascum reiseri, οι καμπανούλες Campanula topaliana subsp. delfica, Campanula radicosa και Campanula rupicola, το Cirsium heldreichii subsp. heldreichii, η Arabis subflava, τα αγριογαρύφαλλα Dianthus diffusus και Dianthus haematocalyx subsp. ventricosus, το Erysimum graecum, η Genista milli, το Geocaryum parnassicum, η Inula verbascifolia subsp. parnassica, η Minuartia juniperina, το Ornithogalum fimbriatum subsp. gracilipes, η Aubrieta gracilis, η Alkanna calliensis και η Veronica sartoriana. Άλλα σημαντικά είδη της περιοχής είναι η Rindera graeca, η Halacsyella parnassica, το αγριογαρύφαλλο Dianthus tymphresteus, οι σιληνές Silene auriculata, Silene barbeyana και Silene congesta, το Telephium imperati subsp. orientale, το θυμάρι Thymus hartvigii subsp. hartvigii, ο Astragalus suberosus subsp. haarbachii, η Asperula oetea, η Centaurea nervosa subsp. promota, το κολχικό Colchicum graecum, η Paronychia polygonifolia, η Saxifraga spruneri, ο Rhamnus sibthorpianus, ο Cynoglottis barrelieri subsp. serpentinicola, η Fritillaria thessala subsp. thessala, η Gentiana lutea, η Pedicularis graeca, η Saxifraga sibthorpii, το Sempervivum marmoreum subsp. marmoreum, το Geum heterocarpum, ο Rhynchocorys elephas, το Omphalodes luciliae, ο κρίνος Lilium chalcedonicum, ο κρόκος Crocus veluchensis και οι βιόλες VIola aetolica, VIola graeca και VIola poetica. Από τις ορχιδέες εδώ απαντώνται, μεταξύ άλλων, η Cephalanthera rubra, η Dactylorhiza baumanniana, η Dactylorhiza saccifera, η Gymnadenia conopsea, η Neottia ovata, η Anacamptis boryi, η Anacamptis laxiflora, η Orchis provincialis, η Orchis mascula, η Orchis pallens, η Ophrys spruneri και η Ophrys zeusii.

 

Πλούσια είναι και η ορνιθοπανίδα της περιοχής στην οποία ξεχωρίζουν τα πολλά αρπακτικά που φωλιάζουν στα κάθετα βράχια. Τα Βαρδούσια είναι ένα από τα τελευταία σημεία στην ηπειρωτική Ελλάδα όπου ζούσε, μέχρι πριν λίγες δεκαετίες, ο γυπαετός, αυτό το θαυμαστό αρπακτικό που πλέον ζει μόνο στην Κρήτη, ενώ και τα όρνια της πειοχής έχουν πλέον χαθεί. Από τα αρπακτικά εδώ ζούνε χρυσαετοί, φιδαετοί, γερακαετοί, γερακίνες, σφηκιάρηδες, πετρίτες, ξεφτέρια, σαΐνια, διπλοσάινα, βραχοκιρκίνεζα, και δεντρογέρακα. Στα αλπικά ζούνε είδη, όπως χιονάδες, χιονοψάλτες, πυρροκότσυφες, χιονοκότσυφες, τοιχοδρόμοι, κιτρινοκαλιακούδες και χιονόστρουθοι. Άλλα πουλιά της περιοχής είναι η πετροπέρδικα, η μπεκάτσα, η φάσσα, ο κούκος, ο χουχουριστής, ο μπούφος, η κουκουβάγια, το γιδοβύζι, η βουνοσταχτάρα, ο μαύρος δρυοκολάπτης, ο πράσινος δρυοκολάπτης, ο πευκοδρυοκολάπτης, η δεντροσταρήθρα, το βραχοχελίδονο, ο νεροκότσυφας, ο φοινίκουρος, η τσίχλα, η γερακότσιχλα, ο πυρροβασιλίσκος, η ελατοπαπαδίτσα, η λοφιοπαπαδίτσα, ο κλειδωνάς, ο αιγίθαλος, ο δεντροτσοπανάκος, ο δεντροβάτης, ο αετομάχος, ο κοκκινοκεφαλάς, η κίσσα, ο κόρακας, ο χειμωνόσπινος, το φανέτο, ο κοκκοθραύστης, ο σταυρομύτης, το βλαχοτσίχλονο και το βουνοτσίχλονο.

Από τα αμφίβια απαντώνται αλπικοί τρίτωνες, σαλαμάνδρες, κιτρινομπομπίνες, φρύνοι, πρασινόφρυνοι, γραικοβάτραχοι και σβελτοβάτραχοι. Η ερπετοπανίδα περιλαμβάνει είδη, όπως μεσογειακές χελώνες, κρασπεδοχελώνες, κονάκια, σαύρες της Ρούμελης, τοιχογουστέρες, τρανόσαυρες, σαύρες του Ταύρου, στεφανοφόρους, έφιους, λαφιάτες, δεντρογαλιές, σαΐτες, νερόφιδα, σπιτόφιδα και οχιές. Από την μεριά των θηλαστικών στα Βαρδούσια ζούνε αγριόχοιροι, αλεπούδες, βίδρες, νυφίτσες, δεντροκούναβα, ασβοί, σκίουροι, σκατζόχοιροι, δασομυωκοί, κ.ά. Παλιότερα στην περιοχή ζούσανε πολλά ζαρκάδια αλλά κυνηγήθηκαν εντατικά και πλέον είναι εξαιρετικά σπάνια. Συχνά στις χαμηλότερες περιοχές του βουνού εμφανίζονται μικρές αγέλες λύκων. Ο πρωταγωνιστής, όμως, της πανίδας των Βαρδουσίων είναι το ακριβοθώρητο αγριόγιδο που η παρουσία του εδώ δηλώνει την νοτιότερη ευρωπαϊκή κατανομή του είδους. Το περήφανο αυτό θηλαστικό, έχει πιεστεί αρκετά από το παράνομο κυνήγι και πλέον στο βουνό επιβιώνουν πολύ λίγα άτομα με το μέλλον να φαντάζει μάλλον δυσοίωνο.