Ο επιβλητικός ορεινός όγκος της Δυτικής Κρήτης με τις απόκοσμες Μαδάρες, όπως ονομάζονται τα ψηλότερα σημεία των Λευκών Ορέων, αποτελεί το μεγαλύτερο καταφύγιο ενδημικών φυτών της χώρας μας προσελκύοντας το ενδιαφέρον από δεκάδες βοτανολόγους ολόκληρου του πλανήτη. Τα Λευκά Όρη είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά βουνά της Ελλάδας, ένας γιγάντιος ορεινός όγκος που δεσπόζει στο μέσο της Μεσογείου. Η ονομασία Λευκά Όρη προέρχεται από το γεγονός ότι οι κορυφές φαίνονται λευκές σχεδόν όλο το χρόνο, τόσο από το χιόνι όσο και από τα γυμνά βράχια που γυαλίζουν στον ήλιο. Βρίσκονται στη δυτική Κρήτη, έχουν κατεύθυνση από τα δυτικά προς τα ανατολικά και καταλαμβάνουν μια έκταση μήκους 50 και πλάτους 25 χιλιομέτρων που αποτελεί σχεδόν το 40% του νομού Χανίων. Είναι εντυπωσιακό ότι στα Λευκά Όρη υπάρχουν 57 κορυφές που ξεπερνούν τα 2.000 μέτρα, ενώ άλλες 54 υψώνονται από τα 1.500 εώς τα 2.000 μέτρα. Ψηλότερη κορυφή του βουνού είναι οι Πάχνες στα 2.453 μέτρα και ακολουθούν ο Τροχάρης (2.402 μ.), ο Μέσα Σωρός (2.397 μ.), η Διπλή Θοδωρή (2.380 μ.), η Γαβαλά (2.350 μ.), ο Μπουρνέλος (2.342 μ.), η διάσημη Σβουριχτή (2.337 μ.), η Κακόβολη (2.214 μ.), το Όρνιο (2.153 μ.), η Ζαρανοκεφάλα (2.140 μ.), η Μελινταού (2.133 μ.) και ο εντυπωσιακός Γκίγκιλος (2.080 μ.). Αυτές οι κορυφές σχηματίζουν ένα στέμμα στο κέντρο του οποίου απλώνεται ένα εκτεταμένο υψίπεδο, η περίφημη «Ορεινή Έρημος», μια εντυπωσιακή άνυδρη «σεληνιακή» πεδιάδα, ένα τοπίο μοναδικής ομορφιάς που δημιουργεί ένα αξέχαστο συναίσθημα σε όποιον το αντικρίσει. Από εκεί μπορεί κανείς να περπατήσει μέχρι την κορυφή της Σβουριχτής ανακαλύπτοντας στο διάβα του πολλά στενότοπα ενδημικά φυτά. Το βουνό έχει σχηματιστεί κυρίως από ασβεστόλιθους και δολομίτες και χαρακτηρίζεται από πολλά φαράγγια (περίπου 20), δεκάδες σπήλαια, δολίνες και βάραθρα που δημιουργούν μια έντονα δαιδαλώδη μορφολογία. Από τα φαράγγια ξεχωρίζει η περίφημη Σαμαριά και ακολουθούν της Τρυπητής, της Αγίας Ειρήνης, του Κλάδου, της Αράδαινας, το Σφακιανό, της Ίμβρου, της Ελυγιάς, των Μποριανών, του Θερίσου και της Κάβης. Εδώ βρίσκονται και μερικά από τα βαθύτερα σπηλαιοβάραθρα της Ελλάδος, ο Γουργούθακας και το Λιοντάρι. Τα πιο σημαντικά οροπέδια του βουνού είναι του Ομαλού, της Ανώπολης, του Ασκύφου, της Ταύρης και της Νιάτου. Η Ορεινή Έρημος φιλοξενεί τον λάκκο Παυλιά, μια περιοχή με μαύρο ασβεστόλιθο που αποτελεί το κρητικό αντίστοιχο των βράχων της Ανταρκτικής. Τα Λευκά Όρη είναι ένας άγονος ορεινός όγκος με ελάχιστες πηγές και το περπάτημα του απαιτεί πολύ καλή προετοιμασία, άριστη φυσική κατάσταση και τέλεια αίσθηση προσανατολισμού. Οι κορυφές αλλά και μια μεγάλη περιοχή του βουνού αποτελούν τμήμα του Εθνικού Πάρκου Δρυμών Σαμαριάς και Λευκών Ορέων.

Τα Λευκά Όρη θεωρούνται ένας από τους σημαντικότερους βοτανικούς παραδείσους σε παγκόσμιο επίπεδο. Η αλπική ζώνη κρύβει στις πλαγιές και στους γκρεμούς πολλά σπάνια «διαμάντια» της ελληνικής χλωρίδας. Σε όλη την Δυτική Κρήτη υπάρχουν πάνω από 1.500 είδη φυτών ενώ από τα 650 είδη που απαντώνται στα ψηλά των Λευκών Ορέων, τα 25 είναι στενότοπα ενδημικά και κοντά στα 100 ενδημικά της Κρήτης. Ο ορεινός όγκος είναι μια περιοχή με γυμνές, βραχώδεις κορυφές και βαθιά φαράγγια, όπου κατά τόπους εμφανίζονται δάση από πουρνάρια και άρκευθους. Στην περιοχή βρίσκεται το μεγαλύτερο και ένα από τα τελευταία που έχουν απομείνει στο νησί, δάσος άγριου κυπαρισσιού, ενώ στην περίμετρο του βουνού απλώνονται μεγάλα δάση τραχείας πεύκης. Τα στενότοπα ενδημικά είδη της περιοχής, μερικά από τα οποία περιλαμβάνονται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας, είναι η μπλάβα Anchusa caespitosa, τα άλυσσα Alyssum sphacioticum και Alyssum fragillimum, η Anthemis samariensis, το Bupleurum kakiskalae, ο Centranthus sieberi, η κληματσίδα Clematis elisabethae-carolae, η κενταύρια Centaurea baldaccii, το Cynoglossum sphacioticum, τα αγριογαρύφαλλα Dianthus sphacioticum και Dianthus juniperinus subsp. juniperinus, οι γαλατσίδες Euphorbia rechingeri και Euphorbia sultan-hassei, το Helichrysum heldreichii, το βαλσαμόχορτο Hypericum kelleri, ο Lathyrus neurolobus, η Myosotis solange, η Nepeta sphaciotica, η Noccaea zaffranii, η Onobrychis sphaciotica, η νεραγκούλα Ranunculus radinotrichus, η Calamintha cretica, η Silene pinetorum subsp. sphaciotica, το Teucrium cuneifolium, η Scilla nana subsp. nana, η Lomelosia sphaciotica subsp. sphaciotica, η Gagea omalensis και η καμπανούλα Campanula cretica. Ενδημικά είδη της Κρήτης που απαντώνται στο βουνό είναι το Alyssum lassiticum, το λυχνάρι Arum purpureospathum, η φτέρη Asplenium creticum, ο Bolanthus creutzburgii, οι κενταύριες Centaurea lancifolia και Centaurea idaea, οι ορχιδέες Cephalanthera cucullata, Epipactis cretica και Orchis spitzelii subsp. nitidifolia, το Chaerophyllum creticum, η Crepis auriculifolia, η Crepis sibthorpiana, το Cirsium morinifolium, η Cuscuta atrans, η Noccaea cretica, η Sesleria doerfleri, το Vincetoxicum creticum, το Galium incanum subsp. creticum, η Lomelosia albocincta, η Asperula idaea, το κολχικό Colchicum cretense, ο Acantholimon androsaceum, ο Ebenus cretica, το Origanum microphyllum, το τσάι του βουνού ή μαλοτήρα Sideritis syriaca subsp. syriaca, η Staehelina petiolata, η καμπανούλα Campanula creutzburgii, η Fumana paphlagonica subsp. alpina, οι τουλίπες Tulipa bakeri και Tulipa cretica, η αμπελιτσιά Zelkova abelicea και η Viola alba subsp. cretica. Άλλα ενδιαφέροντα είδη του βουνού είναι η καμπανούλα Campanula aizoides, το λυχνάρι Arum cyrenaicum, η κενταύρια Centaurea argentea subsp. argentea, η Cephalaria squamiflora subsp. squamiflora, η Datisca cannabina, η Draba nuda, το Paracaryum lithospermifolium subsp. cariense, η Sibthorpia europaea, ο Acinos nanus, το κυκλάμινο Cyclamen creticum και η παιώνια Paeonia clusii subsp. clusii.

 

Η ορνιθοπανίδα του βουνού φτάνει τα 200 είδη από τα οποία τα μισά εμφανίζονται στην περιοχή κατά την διάρκεια των εποχικών μεταναστεύσεων. Στην κορυφή αυτών των ειδών βρίσκεται ένα από τα πιο σπάνια πουλιά της Ελλάδας και της Ευρώπης, ο γυπαετός. Αυτός ο πανέμορφος γύπας ζει στα απόκρημνα βράχια, σε υψόμετρα από 800 εώς 2.500 μέτρα και χρειάζεται ιδιαίτερη τύχη για να τον παρατηρήσει κανείς να περιπολεί πάνω από τις Μαδάρες. Τα Λευκά Όρη είναι μια σημαντική περιοχή για το όρνιο αλλά και άλλα μεγάλα αρπακτικά πουλιά όπως ο χρυσαετός, ο σπιζαετός, η γερακίνα, η αετογερκίνα, ο πετρίτης, το χρυσογέρακο, το δεντρογέρακο, ο μαυροπετρίτης και το βραχοκιρκίνεζο. Στα φαράγγια και στα ψηλότερα σημεία κοινή είναι η παρουσία της κοκκινοκαλιακούδας, η οποία δεν είναι τόσο συχνή στην ηπειρωτική Ελλάδα. Άλλα πουλιά της περιοχής είναι η νησιώτικη πέρδικα, το ορτύκι, το αγριοπερίστερο, ο μπούφος, η κουκουβάγια, ο γκιώνης, η γιδοβυζάχτρα, η σταχτάρα, η βουνοσταχτάρα, το βραχοχελίδονο, η δεντροσταρήθρα, η ωχροκελάδα, ο χιονοψάλτης, ο θαμνοψάλτης, ο τρυποφράχτης, η ασπροκωλίνα, ο σταχτοπετρόκλης, ο καρβουνιάρης, ο μαυρολαίμης, ο πυρροκότσυφας, ο γαλαζοκότσυφας, ο αιγαιοτσιροβάκος, ο κοκκινοκεφαλάς, το κοράκι, η κιτρινοκαλιακούδα, το φανέτο, η καρδερίνα και ο τσιφτάς.

Στη ευρύτερη περιοχή υπάρχουν 3 είδη αμφιβίων και 12 είδη ερπετών. Τα αμφίβια αντιπροσωπεύονται με τον ενδημικό κρητικό βάτραχο, τον πρασινόφρυνο και τον δεντροβάτραχο. Από τα ερπετά ξεχωρίζουν ο κυρτοδάκτυλος, το σαμιαμίδι, η ταρέντολα, το λιακόνι, η τρανόσαυρα, η ενδημική κρητική σαύρα, το αγιόφιδο, η δεντρογαλιά και το σπιτόφιδο. Τα θηλαστικά των Λευκών Ορέων φτάνουν τον εντυπωσιακό αριθμό των 32 ειδών. Στην κορυφή βρίσκεται ο διάσημος κρητικός αίγαγρος (Capra aegagrus subsp. cretica), που παρά το κυνήγι των προηγούμενων δεκαετιών, κατορθώνει και ζει στις πιο απομονωμένες και απόκρημνες περιοχές του βουνού. Στις περιοχές με πιο έντονη βλάστηση ζει το σπάνιο κρητικό υποείδος της αγριόγατας (Felis sylvestris subsp. cretensis). Δύο μικρά θηλαστικά, ο αγκαθοπόντικας (Acomys minοus) και η κρητική μυγαλή (Crocidura zimmermanni) ζούνε μόνο στην Κρήτη, ενώ η πανίδα συμπληρώνεται με ενδημικά της Κρήτης υποείδη από ασβούς, κουνάβια, λαγούς, νυφίτσες, σκαντζόχοιρους, δασομυωξούς, αλλά και 15 είδη νυχτερίδων.

 

Φωτογραφίες: Γιώργος Πατρουδάκης (Κρητικό Πανόραμα)