Ένα μεγάλο και σχετικά ανεξερεύνητο βουνό της Μακεδονίας που ξεχωρίζει για την σπάνια χλωρίδα και την πλούσια πανίδα που φιλοξενεί, καθώς οι έντονες ανθρώπινες δραστηριότητες απουσιάζουν στο μεγαλύτερο μέρος του. Η ονομασία του βουνού έχει αρχαιοελληνική προέλευση, ενώ αναφέρεται από τον Ηρόδοτο στην περιγραφή της πορείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου κατά την εκστρατεία του εναντίον των Τριβαλλών: «...ορμηθέντα δη εξ Αμφιπόλεως εμβαλείν ες Θράκην την των αυτονόμων καλουμένων Θρακών, Φιλίππους πόλιν εν αριστερά έχοντα και τον Όρβηλον το όρος». Η βουλγάρικη ονομασία του Όρβηλου είναι Σλαβιάνκα και η σλαβική ονομασία Μπελάσικα. Ο Όρβηλος βρίσκεται στα βορειοανατολικά του νομού Σερρών και η κορυφογραμμή του αποτελεί το σύνορο μεταξύ της Ελλάδας και της Βουλγαρίας, ενώ μεγάλο μέρος του βουνού συνεχίζει και στο νομό Δράμας. Στα βόρεια και μέσα στη Βουλγαρία σηκώνεται ο εντυπωσιακός ορεινός όγκος του Πιρίν και στα δυτικά το βουνό ενώνεται με τα όρη του Άγκιστρου Σερρών που θεωρούνται φυσική συνέχεια και τμήμα του Όρβηλου. Στα νότια υψώνονται τα όρη Βροντούς και στα ανατολικά απλώνονται οι λόφοι και οι πεδιάδες του Κατάφυτου και του Νευροκοπίου που χωρίζουν τον Όρβηλο από το Φαλακρό. Πολλοί θεωρούν ότι ο Όρβηλος είναι το νοτιότερο παρακλάδι της μεγάλης οροσειράς του Πιρίν. Το κυρίως μέγεθος του βουνού φτάνει τα τα 120 τ.χ. Ψηλότερη κορυφή είναι ο Τσολιάς στα 2.212 μέτρα και από τις κορυφές που βρίσκονται εντός της Ελλάδας ή πάνω στην συνοριογραμμή, ακολουθούν η Τσάρε Βραχ (2.187 μ.), η Αλή Μπουτού (2.172 μ.), η Μπούρα (1.888 μ.), η Σβελίτσα (1.337 μ.), η Λίπα (1.301 μ.), το Δρεπανοειδές (1.195 μ.) και ο Βράχος (1.012 μ.). Από γεωλογική άποψη ο Όρβηλος σχετίζεται περισσότερο με τα όρη της Ροδόπης που βρίσκονται πιο ανατολικά με κυρίαρχα τα κρυσταλλικά πετρώματα με εναλλαγές σχιστολίθων, γνεύσιων και αμφιβολιτών, ενώ έντονη είναι η διάβρωση στα υποαλπικά από τα νερά της βροχής και το λιώσιμο του χιονιού. Από τον Όρβηλο πηγάζει το Κοιμισμένο ρέμα που στη συνέχεια γίνεται ο Κρουσοβίτης ποταμός, ο οποίος κινείται παράλληλα με τους νότιους πρόποδες και εκβάλλει δυτικότερα στον Στρυμόνα. Στα νότια του βουνού βρίσκεται και η όμορφη τεχνητή λίμνη του Κατάφυτου. Ο Όρβηλος είναι ένα σχετικά άγνωστο αλλά υπέροχο βουνό για περπάτημα, ορειβασία και εξερεύνηση. Η όχληση από τον άνθρωπο είναι μηδενική, δεν υπάρχει εκτεταμμένη κτηνοτροφία, η ανηφορική κλίση μέχρι τις κορυφές είναι συνεχής αλλά ήρεμη και τα λιβάδια στα υποαλπικά είναι γεμάτα από σπάνια είδη της χλωρίδας.

Η βλάστηση από την ελληνική μεριά είναι πιο αραιή σε σχέση με την βουλγαρική. Στη περιοχή υπάρχουν δάση από μακεδονική ελάτη, ενώ κοντά στις γυμνές κορυφές υπάρχουν διάσπαρτα ρόμπολα. Άλλα είδη των δασών είναι η οξιά, η μαύρη πεύκη, η δασική πεύκη, η οστρυά, ο φράξος και διάφορα είδη από βελανιδιές. Στα ψηλότερα σημεία πιστεύεται ότι υπάρχουν μεμονωμένα άτομα του σπάνιου βουνόπευκου (Pinus mugo) που εδώ έχει μία από τις νοτιότερες παρουσίες του στην Ευρώπη. Η απουσία βόσκησης δημιουργεί υποαλπικές περιοχές με ψηλά χορτολίβαδα. Εδώ μπορεί κανείς να συναντήσει πολλά θαυμαστά είδη της χλωρίδας μας και η αναζήτηση τους στα λιβάδια και στα βράχια είναι απλά απολαυστική. Στο βουνό φυτρώνουν πολλά σπάνια αγριογαρύφαλλα, όπως ο ενδημικός του βουνού Dianthus simulans, ο Dianthus gracilis subsp drenowskianus, ο Dianthus noeanus, ο Dianthus petraeus subsp orbelicus και ο Dianthus pinifolius subsp pinifolius. Από τα υπόλοιπα φυτά ξεχωρίζουν η Dryas octopetala, ο Convolvulus boissieri subsp suendermannii, η Festuca pirinica, η Potentilla apennina subsp stojanovii, η Satureja pilosa, η Saxifraga ferdinandi-coburgi, η φριτιλάρια Fritillaria drenovskii, ο Cytisus agnipilus, η κενταύρια Centaurea parilica, η γλαδιόλα Gladiolus palustris, η Gypsophila pallasii, το Linum capitatum subsp capitatum, η Pulsatilla halleri subsp rhodopaea, η αγριοπασχαλιά Syringa vulgaris, η Pedicularis friderici-augusti, η σιληνή Silene orbelica, το Sempervivum leucanthum, η Saxifraga stribrnyi και το Verbascum humile subsp humile. Άλλα ενδιαφέροντα είδη είναι το Erysimum drenowskii, η Minuartia stojanovii, η Minuartia setacea subsp bannatica, το Onosma visianii, η Paronychia rechingeri, η Ajuga laxmannii, το Melampyrum arvense, η αγριοτριανταφυλλιά Rosa spinosissima, ο Androsace villosa, η Anthyllis aurea, η καμπανούλα Campanula velebitica, ο Goniolimon tataricum, το βαλσαμόχορτο Hypericum rochelii, η Inula ensifolia, ο Odontites luteus, το Polygala comosa, οι σιληνές Silene supina, Silene saxifraga και Silene ciliata subsp graefferi, ο Chamaecytisus albus, ο Chamaecytisus eriocarpus, το κολχικό Colchicum autumnale, η Matthiola fruticulosa subsp valesiaca, το Carum appuanum subsp palmatum, η βιόλα Viola delphinantha, το Linum perenne subsp alpinum, το Haplophyllum balcanicum και η ίριδα Iris reichenbachii. Από τις ορχιδέες εδώ απαντώνται οι Cephalanthera damasonium, Cephalanthera rubra, Epipactis atrorubens, Epipactis helleborine, Corallorhiza trifida, Neottia nidus-avis, Neottia ovata, Platanthera chlorantha, Coeloglossum viride, Gymnadenia conopsea, Anacamptis picta, Dactylorhiza sambucina, Neotinea tridentata, Neotinea ustulata, Orchis pallens, Orchis mascula, Orchis purpurea, Himantoglossum jankae, Ophrys grammica και Ophrys mammosa.

Η ορνιθοπανίδα της περιοχής  είναι πολύ πλούσια, ιδιαίτερα στις κορυφές και στα αλπικά λιβάδια, καθώς εδώ η ανθρώπινη όχληση είναι μικρή. Από την μεριά των αρπακτικών, εδώ ζουν χρυσαετοί, γερακαετοί, φιδαετοί, χειμωνόκιρκοι, σφηκιάρηδες, γερακίνες, ξεφτέρια, διπλοσάινα, πετρίτες, βραχοκιρκίνεζα και δεντρογέρακα. Κοντά στο παρόχθιο δάσος του ποταμού Κρουσοβίτη κάνουν τις φωλιές τους οι μαυροπελαργοί, συχνά εμφανίζονται εδώ όρνια που έρχονται από το Πιρίν και στα ψηλότερα σημεία ζουν ακόμα οι πετροπέρδικες. Ο Όρβηλος είναι το δυτικότερο σημείο της χώρας μας που ζει ο σπάνιος καρυοθραύστης. Στα πιο ψηλά ζούνε πολλά ακριβοθώρητα είδη των αλπικών, όπως δεντροσταρήθρες, χιονάδες, ωχροκελάδες, χιονοψάλτες, σταχτοπετρόκληδες, πυρροκότσυφες, χιονοκότσυφες, τοιχοδρόμοι, κιτρινοκαλιακούδες, πετροσπουργίτες και βλαχοτσίχλονα. Στα πυκνά δάση της Βουλγαρίας, κοντά στα σύνορα, ζουν ακόμη αγριόκουρκοι, ενώ στα έλατα απαντώνται πολλά είδη από δρυοκολάπτες, όπως ο μαύρος, ο πράσινος, ο πευκοδρυοκολάπτης, ο βαλκανικός, ο μεσαίος και ο λευκονώτης. Άλλα είδη του Όρβηλου είναι η μπεκάτσα, το ορτύκι, η φάσσα, το τρυγόνι, ο κούκος, ο χουχουριστής, ο μπούφος, ο νανόμπουφος, η κουκουβάγια, το γυδοβύζι, η βουνοσταχτάρα, ο μελισσοφάγος, η χαλκοκουρούνα, η σταρήθρα, ο τρυποφράχτης, ο θαμνοψάλτης, το αηδόνι, ο φοινίκουρος, ο καστανολαίμης, η τσίχλα, η γερακότσιχλα, ο γερακοτσιροβάκος, ο θαμνοτσιροβάκος, ο πυρροβασιλίσκος, ο δρυομυγοχάφτης, η ελατοπαπαδίτσα, η καστανοπαπαδίτσα, ο κλειδωνάς, ο αιγίθαλος, ο δεντροτσοπανάκος, ο βουνοδεντροβάτης, ο αετομάχος, η κίσσα, το κοράκι, το χαβαρόνι, ο συκοφάγος, ο δεντροσπουργίτης, το φανέτο, ο φλώρος, ο κοκκοθραύστης, ο σταυρομύτης, το βουνοτσίχλονο, το χρυσοτσίχλονο και το σιρλοτσίχλονο.

Από τα αμφίβια στον Όρβηλο συναντάει κανείς σαλαμάνδρες, ανατολικούς χτενοτρίτωνες, φρύνους, πρασινόφρυνους, κιτρινομπομπίνες, δεντροβάτραχους, βαλκανοβάτραχους και σβελτοβάτραχους. Η ερπετοπανίδα είναι πλούσια και αποτελείται  από μεσογειακές χελώνες, κονάκια, τυφλίτες, αμμόσαυρες, πρασινόσαυρες, τοιχογουστέρες, σαύρες του Ταύρου, στεφανοφόρους, έφιους, λαφιάτες, κεχρίτες, σαπίτες, νερόφιδα, σαΐτες, αγιόφιδα, λαφιάτες του Ασκληπιού, σπιτόφιδα, οχιές και σπάνιους αστρίτες. Η γεωγραφική θέση του βουνού και η σχετική απομόνωση το κατατάσσει σε πολύ σημαντικό πέρασμα για τον λύκο. Άλλα θηλαστικά είναι τα ζαρκάδια, οι αγριόγατες, οι αλεπούδες, τα  δασοκούναβα, οι νυφίτσες, οι αγριόχοιροι, οι λαγοί, οι ασβοί, οι σκίουροι, οι δασομυωξοί και διάφορα είδη από νυχτερίδες. Ο Όρβηλος θεωρείται ένας κορυφαίος προορισμός για τους λάτρεις των πεταλούδων και κάθε χρόνο τον επισκέπτονται πολλοί φυσιολάτρες που ψάχνουν για σπάνια λεπιδόπτερα. Εδώ μπορεί να συναντήσει κανείς είδη όπως οι Scolitantides vicrama, Agriades pyrenaicus subsp dardanus, Archaon apollinus, Nymphalis xanthomelas, Nymphalis antiopa, Polyommatus andronicus, Cupido osiris, Lycaena dispar, Melitaea phoebe, Melitaea trivia, Erebia medusa, Callophrys rubi, Plebejus pylaon, Kirinia roxelana και πολλές ακόμα.