Ο Χελμός είναι ένα από τα ομορφότερα βουνά της Ελλάδας που διακρίνεται για την πλούσια γεωμορφολογία του αλλά και για μια τεράστια χλωριδική ποικιλότητα που προσελκύει δεκάδες επιστήμονες και ερασιτέχνες λάτρεις των φυτών. Η ονομασία «Χελμός» προέρχεται πιθανώς από την αρβανίτικη ρίζα «helm» που σημαίνει «δηλητήριο» και σχετίζεται με την διαχρονική δοξασία για τα θανατηφόρα ιερά νερά της Στυγός. Δύο ακόμα ετυμολογικές ερμηνείες υποστηρίζουν ότι η ονομασία προέρχεται είτε από την σλαβική ρίζα «χλιουμ» που σημαίνει «λόφος», είτε από την αρχαία γερμανική ρίζα «helm» που σημαίνει «κορυφή-κορώνα». Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν το βουνό «Αροάνια Όρη» από τον ήρωα Αροανίωνα και τον Αροάνιο ποταμό, μια λέξη που σχηματίζεται από το επιτατικό μόριο α- και τη λέξη ροή και σημαίνει ο τόπος των άφθονων νερών. Κατά τη μυθολογία στο βουνό κατοικούσε η χθόνια θεότητα Στύγα, κόρη του Ωκεανού και της Τηθύος και προσωποποίηση των νερών του Άδη. Ο Ησίοδος αναφέρει ότι όταν δύο θεοί φιλονικούσαν, ο Δίας έστελνε την Ίριδα να φέρει νερό της Στύγας στο οποίο οι θεοί έπρεπε να ορκιστούν. Ακόμα και στις μέρες μας στα ψηλά του βουνού αναβλύζει από έναν απόκρημνο βράχο η πηγή που οι αρχαίοι ονόμαζαν Ύδατα Στυγός και δεν είναι τυχαίο ότι και η σημερινή λαϊκή ονομασία της πηγής είναι Μαυρονέρι. Ο Χελμός δεσπόζει στη βόρεια Πελοπόννησο με το μεγαλύτερο μέρος του να ανήκει στο νομό Αχαΐας και ένα μικρό τμήμα του στα νοτιοανατολικά να ανήκει στο νομό Κορινθίας. Στα βόρεια καταλήγει ήρεμα μετά από λόφους και μικρότερα βουνά στην Αιγιαλεία και στον Κορινθιακό κόλπο, στα δυτικά τα οροπέδια των Λουσών και της Κλειτορίας χωρίζουν το βουνό από τον Ερύμανθο και στα ανατολικά και στα νότια η πεδιάδα του Φενεού χωρίζει τον Χελμό από την Ζήρεια και τον Σαϊτά. Η κατεύθυνση του βουνού είναι από τα βόρεια προς τα νότια σε ένα μήκος 30 χιλιομέτρων και η έκταση του φτάνει τα 320 τ.χλμ. Πρόκειται για τη τρίτη σε ύψος οροσειρά της Πελοποννήσου μετά από εκείνες του Ταϋγέτου και της Ζήριας. Η ψηλότερη κορυφή του φτάνει τα 2.355 μέτρα στην θέση Ψηλή Κορφή. Άλλες γνωστές κορυφές του βουνού είναι η Νεραϊδόραχη (2.338 μ.), η Αετοράχη (2.252 μ.), ο Προφήτης Ηλίας (2.282 μ.), το Γαρδίκι (2.182 μ.), το Αυγό (2.138 μ.), το Νησί (2.042 μ.) και η Γαΐδουρόραχη (1.981 μ.), ενώ τμήμα του βουνού θεωρείται και ο κάπως ξεχωριστός όγκος της Ντουρντουβάνας (2.109 μ.) στα νότια. Κυρίαρχο πέτρωμα του Χελμού είναι ο ασβεστόλιθος που ακολουθείται από ψαμμίτες και φλύσχες. Η γεωλογική ιστορία και οι πολλοί ενδιαφέροντες γεώτοποι της περιοχής οδήγησαν στην δημιουργία του Γεωπάρκου Χελμού-Βουραϊκού που περιλαμβάνεται στο Παγκόσμιο Δικτύο Γεωπάρκων της Unesco. Πολλοί είναι οι ποταμοί που πηγάζουν από εδώ με σημαντικότερους τον Αροάνιο, τον Κράθη, τον Ασωπό και τον Λαδοπόταμο, ενώ πολλά ρέματα του Χελμού συμβάλλουν στον Βουραϊκό που ρέει λίγο δυτικότερα. Ο Χελμός χαρακτηρίζεται από μία πλούσια μορφολογία με δεκάδες αξιοθέατα της φύσης. Κοντά στις ψηλές κορυφές σχηματίζεται από τα χιόνια που λιώνουν η εποχική αλπική λίμνη Μαυρόλιμνη, κάτω από την Νεραϊδόραχη βρίσκεται ο ύψους 200 μέτρων καταρράκτης της Στύγας, στα νότια βρίσκεται το εντυπωσιακό Σπήλαιο των Λιμνών και στα βόρεια η ορεινή λίμνη Τσιβλού. Στα ψηλά πάλι υπάρχει το οροπέδιο του Επάνου Κάμπου, ενώ πολλά είναι τα φαράγγια που ξεκινούν από το βουνό με διασημότερο το φαράγγι του Βουραϊκού. Από το 2009 ο ορεινός όγκος του Χελμού μαζί με το φαράγγι του Βουραϊκού ποταμού αποτελούν προστατευόμενη περιοχή, χαρακτηρισμένη ως «ΕΘνικό Πάρκο».

 

Στα χαμηλά και στα μεσαία υψόμετρα του βουνού αναπτύσσονται μεσογειακοί θαμνώνες με είδη, όπως πουρνάρια, αριές, φιλύκια, κουμαριές πλατάνια, καστανιές, ιτιές και λεύκες. Το μεγαλύτερο τμήμα του Χελμού καλύπτεται από κεφαλληνιακή ελάτη που σε κάποια σημεία δημιουργεί μεικτά δάση με μαυρόπευκα. Μετά τα 1.700 μέτρα ξεκινάει η υποαλπική και η αλπική ζώνη με τα χορτολίβαδα που αποτελεί έναν πραγματικό βοτανικό παράδεισο. Η χλωρίδα του Χελμού περιλαμβάνει περισσότερα από 1.500 είδη και χαρακτηρίζεται από τη συγκέντρωση υψηλού αριθμού ενδημικών ειδών με 14 στενότοπα ενδημικά, 27 ενδημικά της Πελοποννήσου και 90 ενδημικά της Ελλάδας. Τα ονόματα πολλών απ’ αυτά παραπέμπουν σε τοπωνύμια της περιοχής, είτε γιατί αποτελούν ενδημικά του Χελμού, είτε γιατί περιγράφηκαν για πρώτη φορά εδώ. Τα είδη που έχουν στην επιστημονική τους ονομασία λέξεις που αναφέρονται στο βουνό, είναι η Alchemilla aroanica, το Seseli aroanicum, το Teucrium aroanium, το Linum aroanium, ο Bolanthus chelmicus subsp chelmicus, η Amelanchier parviflora subsp chelmea, η βιόλα Viola chelmea, η Globularia stygia και η Festuca stygia. Σημαντικά είδη του βουνού είναι η Corydalis blanda subsp oxelmannii, η Aquilegia ottonis subsp ottonis, η Lonicera alpigena subsp hellenica, το Polygala subuniflora, η Valeriana crinii subsp crinii, η Valeriana olenaea, το Phelipanche schultzioides, ο Adonis cyllenea, οι καμπανούλες Campanula aizoides, Campanula rupestris και Campanula asperuloides, η Asperula arcadiensis, η Asperula lutea subsp mungieri, η Aurinia moreana, το Cirsium hypopsilum, η Sagina stridii, το αγριογαρύφαλλο Dianthus mercurii, το Erysimum pectinatum, το τσάι Sideritis clandestina subsp peloponnesiaca, το Omphalodes luciliae subsp scopulorum, το Dichoropetalum achaicum, ο Solenanthus stamineus, η σιληνή Silene conglomeratica, το Verbascum acaule και η Noccaea graeca. Άλλα ενδιαφέροντα είδη του βουνού είναι η Myosotis minutiflora, η καμπανούλα Campanula velebitica, η κενταύρια Centaurea achaia subsp achaia, το κυκλάμινο Cyclamen rhodium subsp peloponnesiacum, το κολχικό Colchicum triphyllum, η γαλατσίδα Euphorbia capitulata, η Cyathophylla chlorifolia, το Aethionema cordatum, η Pinguicula crystallina subsp hirtiflora, η Saxifraga sibthorpii, η Gypsophila nana, το θυμάρι Thymus hartvigii subsp hartvigii, το Marrubium velutinum subsp cylleneum, το Thamnosciadium junceum, η σιληνή Silene auriculata, ο Erigeron alpinus, η βιόλα Viola delphinantha, η φριτιλάρια Fritillaria mutabilis, η Macrotomia densiflora, ο Rhamnus sibthorpiana και το αγριόσκορδο Allium achaium.

Ο Χελμός φιλοξενεί περισσότερα από 150 είδη της ορνιθοπανίδας από τα οποία περίπου τα 100 φωλιάζουν στο βουνό. Από τα αρπακτικά ξεχωρίζουν ο χρυσαετός, ο φιδαετός, η γερακίνα, η αετογερακίνα, ο σφηκιάρης, το ξεφτέρι, το διπλοσάινο, ο πετρίτης, το δεντρογέρακο και το βραχοκιρκίνεζο. Στις πιο απομονωμένες περιοχές ζουν ακόμα οι πετροπέρδικες. Στα ψηλότερα σημεία και στα κάθετα βράχια απαντώνται αγριοπερίστερα, μπούφοι, βουνοσταχτάρες, χιονάδες, βραχοχελίδονα, χιονοψάλτες, σταχτοπετρόκληδες, πυρροκότσυφες, χιονοκότσυφες, τοιχοδρόμοι, κιτρινοκαλιακούδες, κόρακες, φανέτα και βλαχοτσίχλονα. Άλλα είδη είναι του Χελμού είναι η μπεκάτσα, η φάσσα, το τρυγόνι, ο κούκος, ο χουχουριστής, η κουκουβάγια, ο γκιώνης, το γιδοβύζι, ο τσαλαπετεινός, ο πράσινος δρυοκολάπτης, ο μεσαίος δρυοκολάπτης, η δεντροσταρήθρα, η ωχροκελάδα, η δεντροκελάδα, ο τρυποφράχτης, ο θαμνοψάλτης, το αηδόνι, ο καρβουνιάρης, ο γαλαζοκότσυφας, η τσίχλα, η γερακότσιχλα, ο κοκκινοτσιροβάκος, ο χρυσοβασιλίσκος, ο πυρροβασιλίσκος, η ελατοπαπαδίτσα, ο κλειδωνάς, ο αιγίθαλος, ο βραχοτσοπανάκος, ο καμποδεντροβάτης, ο αετομάχος, ο κοκκινοκεφαλάς, η κίσσα, ο φλώρος, το λούγαρο, το σκαρθάκι, ο κοκκοθραύστης, ο σταυρομύτης, το σιρλοτσίχλονο, το βουνοτσίχλονο και ο τσιφτάς.

Από τα αμφίβια στο Χελμό ζουν σαλαμάνδρες, κοινοί τρίτωνες, αλπικοί τρίτωνες, φρύνοι, πρασινόφρυνοι, δεντροβάτραχοι, βαλκανοβάτραχοι, σβελτοβάτραχοι και γραικοβάτραχοι. Η ερπετοπανίδα του βουνού είναι πολύ πλούσια και περιλαμβάνει 24 είδη από τα οποία ξεχωρίζουν το κεφαλλονίτικο κονάκι, η μοραϊτόσαυρα, η γραικόσαυρα και η πελοποννησιακή γουστέρα. Άλλα ερπετά του βουνού είναι η μεσογειακή χελώνα, η κρασπεδοχελώνα, ο τυφλίτης, η τρανόσαυρα, το σιλιβούτι, η τοιχογουστέρα, η βαλκανόσαυρα του Ιονίου, ο στεφανοφόρος, ο έφιος, ο λαφιάτης, η δεντρογαλιά, ο σαπίτης, το νερόφιδο, η σαΐτα, το αγιόφιδο, ο λαφιάτης του Ασκληπιού, το σπιτόφιδο και η οχιά. Από τα θηλαστικά που έχουν καταγραφεί στο βουνό ξεχωρίζει η παρουσία του σπάνιου τσακαλιού στους πρόποδες, ενώ οι πληθυσμοί της βίδρας έχουν μειωθεί σημαντικά. Άλλα θηλαστικά είναι οι αλεπούδες, οι ασβοί, τα κουνάβια, οι νυφίτσες, οι σκαντζόχοιροι, οι λαγοί, οι δασομυωξοί και ο σπάνιος νανοκρικέτος (Cricetulus migratorius). Σημαντική είναι και η παρουσία πολλών ειδών νυχτερίδας που ζούνε στα σπήλαια και στις σχισμές των βράχων, όπως η πτερυγονυχτερίδα (Miniopterus schreibersii), η μικρομυωτίδα (Myotis blythii), η τρανομυωτίδα (Myotis myotis), ο ρινόλοφος του Μπλάσιους (Rhinolophus blasii), ο ρινόλοφος του Μέχελι (Rhinolophus mehelyi) και ο τρανορινόλοφος (Rhinolophus ferrumequinum). Ο Χελμός διακρίνεται και για τον μεγάλο πλούτο από λεπιδόπτερα με σημαντικότερα είδη τα Polyommatus aroaniensis, Polyommatus iphigenia, Colias aurorina, Agrodiaetus pelopi, Turanana taygetica, Polyommatus coelestina, Pieris ergane, Parnassius mnemosyne, Polyommatus ripartii και Satyrus ferula. Εϊναι σημαντικό ότι στα αλπικά του βουνού απαντώνται δύο τοπικές ενδημικές ακρίδες που ανήκουν στο Παγκόσμιο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ειδών, η Parnassiana chelmos και το Oropodisma chelmosi.