Ο ορεινός όγκος της Τύμφης με τις αγέρωχες, ψηλές κορυφές είναι για πολλούς το πιο εντυπωσιακό ορεινό συγκρότημα και ένας από τους πιο πολύτιμους πυρήνες άγριας ζωής της Ελλάδας. Η Τύμφη ονομάζεται και Γκαμήλα από την ονομασία της ψηλότερης κορυφής της αλλά και «Βουνά του Πάπιγκου», ενώ ο Στράβων την αναφέρει ως όρος της Παραυαίας. Πρόκειται για ένα τεράστιο ορεινό σύστημα από πανύψηλες κορυφές, κάθετους γκρεμούς, αλπικά λιβάδια, ατέλειωτες σάρες, φαράγγια, βάραθρα, δάση, δρακόλιμνες, εποχικές λούτσες και ποτάμια που σχηματίζουν ένα τοπίο που θυμίζει έντονα τα βουνά των Άλπεων. Δικαίως η Τύμφη θεωρείται το πιο μεγαλόπρεπο βουνό της Πίνδου. Καταλαμβάνει μια έκταση 350.000 στρεμμάτων που απλώνεται σε μια περίμετρο 60 χλμ. Η ψηλότερη κορυφή της οροσειράς είναι η Γκαμήλα (2.497 μ.) και ακολουθούν ο Καρτερός (2.478 μ.), τα Μεγάλα Λιθάρια (2.467 μ.), η Γκούρα (2.466 μ.), η Αστράκα (2.432 μ.), ο Πλόσκος (2.377 μ.), η Τσούκα Ρόσσα (2.376 μ.), το Κρεβάτι (2.375 μ.), το Σαμάρι (2.297 μ.), ο Λάπατος (2.254 μ.), το Τζουμάκο (2.157 μ.) και πολλές ακόμα. Στα βόρεια της Τύμφης σχηματίζεται η κοιλάδα του Αώου που την χωρίζει από τον Σμόλικα και την Τραπεζίτσα, στα δυτικά και νότια και κάτω από την Αστράκα βρίσκονται το φαράγγι του Βίκου, το φαράγγι του Μέγα Λάκκου και ο Βοϊδομάτης ενώ στα ανατολικά οι πλαγιές κατεβαίνουν πιο ομαλά προς τον Γυφτόκαμπο. Το βουνό φημίζεται για τα πολλά σπηλαιοβάραθρα του με σημαντικότερη την Προβατίνα, μία τρύπα βάθους 405 μέτρων, ένα από τα μεγαλύτερα κάθετα βάραθρα του κόσμου που ακολουθείται από το Χάσμα του Έπους, την Γκαϊλότρυπα, του Τσεπέλοβου και την Τρύπα της Νύμφης. Επίσης το βουνό είναι γνωστό για τις πολλές λίμνες του στα αλπικά. Εκτός από την Δρακόλιμνη, που βρίσκεται στη ρίζα της κορυφής του Πλόσκου και έχει μόνιμα νερό, με το λιώσιμο του χιονιού δημιουργούνται και άλλες εποχικές λίμνες, όπως η Ξερόλουτσα, η Ριζίνα, το Ρομπόζι, η Λούτσα Κουμπή, η Λούτσα Τζανόβα και ο Άι-Λιας. Τα πετρώματα του βουνού είναι κυρίως ασβεστολιθικά, ενώ σε κάποιες περιοχές εμφανίζεται ο φλύσχης. Στις αλπικές περιοχές της Γκαμήλας υπάρχουν χαρακτηριστικά σημάδια της προέλασης των μεγάλων παγετώνων που κάλυπταν το βουνό 30.000 χρόνια πριν. Η παρουσία του Πάπιγκου στα πιο χαμηλά και η σχετικά ήπια ανάβαση προς το καταφύγιο της Αστράκας, προσελκύει κάθε χρόνο εκατοντάδες πεζοπόρους που μετατρέπουν τη Τύμφη σε ένα από τα πιο πολυσύχναστα βουνά της Ελλάδας. Η Τύμφη βρίσκεται στον πυρήνα του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου καθώς η έκταση και η εντυπωσιακή της γεωμορφολογία φυλάσσει καλά έναν τεράστιο πλούτο από σπάνια είδη της χλωρίδας και της πανίδας. Το περπάτημα σε αυτό το βουνό μένει αξέχαστο στον κάθε ταξιδιώτη, φυσιολάτρη, ορειβάτη ή εξερευνητή.

Στο μεγαλύτερο μέρος της η Τύμφη αποτελείται από βράχια και αλπικά λιβάδια και η δασοκάλυψη περιορίζεται περιμετρικά του βουνού. Στα χαμηλά υψόμετρα (400-750 μ.) και μέσα στα φαράγγια επικρατεί η μακία με είδη, όπως αριές, πουρνάρια, φιλίκια, κουτσουπιές, πλατάνια, σχίνα, βουνόκερδα, αγριοκουμαριές, σκλήθρα, ιτιές και φραξούς. Ακολουθεί η ζώνη των φυλλοβόλων (750-1.000 μ.) με πολλά είδη βελανιδιών, σφενδάμια, γάβρους, σορβιές, κ.ά. και λίγο ψηλότερα (1000-1.600 μ.) ξεκινάει ένα υπέροχο μεικτό δάσος με μακεδονικά έλατα, μαυρόπευκα, οξιές, βελανιδιές, σορβιές και νανόκεδρα. Στα ανώτερα υψομετρικά όρια των δασών φυτρώνουν τεράστια ρόμπολα και στο τέλος απλώνονται τα ατέλειωτα υποαλπικά και αλπικά λιβάδια με πολλά σπάνια φυτά. Ο χλωριδικός πλούτος της Τύμφης είναι τεράστιος με πολλά ενδημικά είδη να προσελκύουν εκατοντάδες επισκέπτες κάθε χρόνο. Από τα πολλά σπάνια και ενδημικά είδη, ξεχωρίζουν η Bornmuellera tymphaea, το Heliosperma intonsum, η Ramonda serbica, οι κενταύριες Centaurea pawlowskii και Centaurea alba subsp albanica, το Buglossoides goulandriorum, το Geum reptans, η Minuartia pseudosaxifraga, η Achillea abrotanoides, η σιληνή Silene parnassica subsp pindicola, η Aquilegia nigricans, το Prometheum tymphaeum, η Saxifraga oppositifolia subsp oppositifolia, η Saxifraga glabella, η Rorippa islandica, το Sparganium angustifolium, η Aubrieta glabrescens, το Bubon albanicum, το Bupleurum karglii, ο Cynoglottis barrelieri subsp serpentinicola και το Gnaphalium roeseri subsp pichleri. Άλλα σημαντικά είδη είναι οι καμπανούλες Campanula tymphaea, Campanula bononiensis και Campanula hawkinsiana, οι κρίνοι Lillium albanicum, Lillium martagon, Lillium chalcedonicum και Lillium candidum, το Geocaryum pindicola, η Artemisia umbelliformis subsp eriantha, η Lathraea squamaria, η Pedicularis graeca, η σιληνές Silene melzheimeri και Silene haussknechtii, το Galium monasterium, η κενταύριες Centaurea pindicola και Centaurea tymphaea subsp tymphaea, το Geranium aristatum, το Cirsium tymphaeum, η Alkanna pindicola, η Sagittaria sagittifolia, το κολχικό Colchicum autumnale, η Fritillaria thessala subsp ionica, η Malcolmia orsiniana subsp angulifolia, το Heliosperma pusillum subsp chromodontum, η Gentiana cruciata, η Gentiana verna subsp balcanica, ο νάρκισσος Narcissus poeticus subsp radiiflorus, η Pinguicula crystallina subsp hirtiflora και οι βιόλες Viola albanica, Viola dukadjinica και Viola epirota. Οι ορχιδέες της Τύμφης περιλαμβάνουν είδη, όπως οι Cephalanthera damasonium, Cephalanthera rubra, Epipactis helleborine, Epipactis subclausa, Neottia ovata, Neottia nidus-avis, Platanthera chlorantha, Gymnadenia conopsea, Dactylorhiza pindica, Dactylorhiza sambucina, Dactylorhiza saccifera, Anacamptis morio, Anacamptis picta, Orchis mascula, Orchis purpurea, Orchis simia, Neotinea ustulata, Himantoglossum jankae, Ophrys apifera, Ophrys helenae, Ophrys epirotica και Ophrys hebes.

H ορνιθοπανίδα της περιοχής είναι πλούσια, καθώς οι τεράστιες εκτάσεις μακριά από την ανθρώπινη παρουσία προσφέρουν το κατάλληλο ενδιαίτημα για πολλά πτηνά. Υπάρχουν στοιχεία ότι στην περιοχή επέστρεψαν τα όρνια που είχαν εκλείψει, ενώ οι σπάνιοι ασπροπάρηδες κάνουν συχνά την εμφάνιση τους στα φαράγγια του βουνού. Στα αρπακτικά συμπεριλαμβάνονται οι χρυσαετοί, οι φιδαετοί, οι σφηκιάρηδες, οι γερακίνες, οι πετρίτες, τα διπλοσάινα, τα σαΐνια, τα ξεφτέρια, τα δεντρογέρακα, τα χρυσογέρακα και τα βραχοκιρκίνεζα. Οι πετροπέρδικες είναι κοινές στα ψηλά, ενώ στα φαράγγια απαντώνται τοιχοδρόμοι, βραχοχελίδονα και μπούφοι. Από τους δρυοκολάπτες εδώ ζουν μαύροι, πράσινοι, λευκονώτες και μεσαίοι. Κοντά στις βουνοκορφές ζουν πολλά θαυμαστά είδη, όπως η χιονάδα,  ο χιονοψάλτης, ο χιονοκότσυφας, ο πυρροκότσυφας, η κιτρινοκαλιακούδα, ο χιονόστρουθος και το βλαχοτσίχλονο. Άλλα είδη του βουνού είναι η φάσσα, το φασσοπερίστερο, ο κούκκος, ο χουχουριστής, η κουκουβάγια, το γιδοβύζι, η βουνοσταχτάρα, η δεντροσταρήθρα, η σταχτοσουσουράδα, ο νεροκότσυφας, ο τρυποφράχτης, ο φοινίκουρος, ο σταχτοπετρόκλης, η τσίχλα, η γερακότσιχλα, ο νανομυγοχάφτης, ο πυρροβασιλίσκος, η καστανοπαπαδίτσα, ο αιγίθαλος, ο δεντροτσοπανάκος, ο αετομάχος, η κίσσα, ο κόρακας, το φανέτο, ο πύρρουλας, ο κοκκοθραύστης, ο σταυρομύτης, το σιρλοτσίχλονο και το βουνοτσίχλονο.

Η πανίδα των αμφιβίων περιλαμβάνει αλπικούς τρίτωνες, σαλαμάνδρες, κιτρινομπομπίνες, φρύνους, πρασινόφρυνους, γραικοβάτραχους και σβελτοβάτραχους. Η ερπετοπανίδα του βουνού είναι αρκετά πλούσια με είδη, όπως η μεσογειακή χελώνα, το κονάκι, η σαύρα της Ρούμελης, η τρανόσαυρα, η πρασινόσαυρα, η τοιχόσαυρα, η σαύρα του Ταύρου, ο στεφανοφόρος, ο έφιος, ο λαφιάτης, η δεντρογαλιά, το νερόφιδο, η σαΐτα, το αγιόφιδο, ο λαφιάτης του Ασκληπιού, το σπιτόφιδο, η κοινή οχιά, αλλά και η σπάνια ελληνική νανόχεντρα. Τα δάση της περιοχής είναι από τους σημαντικότερους βιότοπους για τη καφέ αρκούδα στην Ελλάδα ενώ στα γύρω πεδινά εμφανίζονται ακμαία κοπάδια από λύκους. Στα δάση ζουν ζαρκάδια, αγριόγατοι, αγριόχοιροι, αλεπούδες, ασβοί, δεντροκούναβα, νυφίτσες, σκίουροι, δεντρομυωξοί, δασομυωξοί, σκαντζόχοιροι, λαγοί και πολλά τρωκτικά και νυχτερίδες και στα ποτάμια απαντώνται πολλές βίδρες. Τα ψηλότερα και πιο απομακρυσμένα σημεία της Τύμφης φιλοξενούν έναν από τους μεγαλύτερους πληθυσμούς αγριόγιδων στη χώρα μας, χωρίς δυστυχώς να λείπουν οι περιπτώσεις επαίσχυντης και άνανδρης λαθροθηρίας αυτών των υπέροχων ζώων.