Ένας μεγάλος ποταμός της Θράκης που στο διάβα του δημιουργεί μια σειρά από διαφορετικά οικοσυστήματα και φιλοξενεί πολλά σπάνια είδη της ορνιθοπανίδας αλλά και της ιχθυοπανίδας των εσωτερικών υδάτων. Ο Κομψάτος ποταμός ταυτίζεται με τον αρχαίο Κοσσινίτη καθώς, όπως γράφει ο Αιλιανός στο De natura animalium: «...εκ του Κοσσινίτου ποταμού, έστιν δε ούτος εν Θράκη, δεινώς εκθηριούσθαι, εκδίδωσι δε ο ποταμός ούτος ες την Αβδηριτών και αναλίσκεται εις την Βιστονικήν λίμνην». Ο ποταμός έχει μήκος περίπου 70 χιλιόμετρα και μια λεκάνη απορροής που φτάνει τα 600 τ.χλμ. Πηγάζει στα ορεινά της Κεντρικής Ροδόπης, κοντά στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Ο ποταμός διασχίζει τα βορειοανατολικά του νομού Ξάνθης, εισέρχεται στο νομό Ροδόπης, περνά δυτικά του όρους Παπίκιο και εκβάλλει στη λίμνη Βιστωνίδα, όπου δημιουργεί έναν εκτεταμμένο υδροβιότοπο. Στα νερά του συμβάλλουν δεκάδες μικρότεροι ποταμοί και ρέματα που κατεβαίνουν από την ορεινή Ροδόπη με σημαντικότερα τον Ξεροπόταμο -ο οποίος θεωρείται το αρχικό τμήμα του Κομψάτου-, το Σακόρεμα, της Χαράδρας, το Κρεμμυδόρεμα, το Δρεπάνι, το Αετόρεμα και του Κρυστάλλη. Στην έξοδο του Κόσυνθου από την κοιλάδα του προς την πεδιάδα της Κομοτηνής και κοντά στο χωριό Πολύανθος, βρίσκεται ένα εντυπωσιακό μεσαιωνικό πέτρινο τοξωτό γεφύρι. Στο μέσο περίπου της διαδρομής του ποταμού και σε μία περιοχή μοναδικού φυσικού κάλλους βρίσκονται τα περίφημα Θρακικά Μετέωρα, σχηματισμοί παρόμοιας γεωμορφολογίας με αυτά των γνωστών, θεσσαλικών Μετεώρων. Ο Κομψάτος είναι ένα καθαρό ποτάμι που χαρακτηρίζεται από μεγάλες ποσότητες νερών, πολυάριθμους μαίανδρους, αμμώδεις όχθες και πυκνά παρόχθια δάση, ενώ κυλάει γύρω από μία μεγάλη ποικιλία βιοτόπων, όπως φαράγγια, ημιορεινά λιβάδια, υποαλπικά δάση, κοιλάδες, ήρεμους λόφους, πεδινούς κάμπους, κ.ά. Το γεγονός ότι στο μεγαλύτερο μήκος του ποταμού δεν υπάρχουν, ούτε καν δασικοί, δρόμοι δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για την παρουσία μιας εξαιρετικά πλούσιας βιοποικιλότητας.

Οι πηγές του ποταμού βρίσκονται σε μια παρθένα περιοχή όπου κυριαρχούν δάση από οξιές και μακεδονικά έλατα. Στην συνέχεια ο Κομψάτος εισέρχεται σε μια περιοχή με μικρούς λόφους γεμάτους βελανιδιές και άλλα φυλλοβόλα είδη και λίγα χιλιόμετρα πριν τις εκβολές περνάει μια μεγάλη πεδιάδα με καλλιέργειες και όμορφα δάση λεύκης. Στις όχθες αναπτύσσονται πλατάνια, σφενδάμια, σκλήθρα, γαύροι, φτελιές, ιτιές, κ.ά. Ένα πολύ σπάνιο είδος της περιοχής είναι η ιτιά της Ξάνθης (Salix xanthicola) που φυτρώνει σε λίγα σημεία στις όχθες του ποταμού. Τα σημαντικότερα φυτά της περιοχής είναι η Haberlea rhodopensis, το Erythronium dens-canis, η Telekia speciosa, ο Petasites kablikianus, το Hypericum aucheri, η Festuca oviniformis, ο Dianthus gracilis subsp. drenowskianus, το Doronicum hungaricum, η Aquilegia vulgaris και η Paeonia peregrina. Άλλα ενδιαφέροντα είδη είναι ο κρίνος Lilium martagon, η Asphodeline taurica, το Geum coccineum, το Jasione heldreichii, ο Petasites albus, η Pulmonaria rubra, το Thalictrum aquilegiifolium, το αγριογαρύφαλλο Dianthus cruentus, η Lysimachia punctata, η Prunella grandiflora, η Achillea chrysocoma, η Achillea grandifolia, η Aristolochia clematitis, η ίριδα Iris reichenbachii, το Arctium lappa, το Geranium macrorrhizum, το Geranium sanguineum, ο Sorbus aucuparia subsp. aucuparia, οι καμπανούλες Campanula lingulata, Campanula persicifolia, Campanula cervicaria και Campanula moesiaca, η Digitalis viridiflora, η Silene subconica, η Silene atropurpurea, το Eupatorium cannabinum, η Salvia verticillata subsp. verticillata, η Cardamine bulbifera, η Galeopsis bifida, η Moehringia pendula, η Rorippa thracica, το Symphytum ottomanum, το Buglossoides purpurocaerulea, η Globularia bisnagarica, το Hypericum cerastioides, η Knautia orientalis και οι βιόλες Viola riviniana και Viola tricolor. Από τις ορχιδέες ξεχωρίζουν οι Cephalanthera damasonium, Cephalanthera longifolia, Epipactis helleborine, Neottia nidus-avis, Neottia ovata, Gymnadenia conopsea, Dactylorhiza saccifera, Anacamptis morio, Anacamptis laxiflora, Neotinea tridentata, Orchis simia, Orchis purpurea και Ophrys mammosa.

 

Η περιοχή γύρω από τον Κομψάτο θεωρείται μία από τις σημαντικότερες περιοχές στην Ελλάδα για τα πουλιά και ιδιαίτερα για τα αρπακτικά. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια στην περιοχή αναπαραγόντουσαν ο βασιλαετός, ο ασπροπάρης και το όρνιο. Από τα αρπακτικά εδώ ζούνε θαλασσαετοί, κραυγαετοί, στικταετοί, φιδαετοί, γερακαετοί, τσίφτες, καλαμόκιρκοι, χειμωνόκιρκοι, γερακίνες, σφηκιάρηδες, ξεφτέρια, σαΐνια, διπλοσάινα, βραχοκιρκίνεζα, μαυροκιρκίνεζα, δεντρογέρακα, πετρίτες και χρυσογέρακα. Aπό τα νυχτόβια αρπακτικά εδώ απαντώνται χουχουριστές, μπούφοι, σπάνιοι αιγωλιοί, νανόμπουφοι, τυτούδες και κουκουβάγιες. Κοντά στο ποτάμι ζούνε μαυροπελαργοί, λευκοί πελαργοί, μικροτσικνιάδες, νυχτοκόρακες, σταχτοτσικνιάδες, αργυροτσικνιάδες, πορφυροτσικνιάδες, πετροτουρλίδες, καλημάνες, δασότρυγγες, μπεκατσίνια, σταχτοσουσουράδες και νεροκότσυφες. Στις ανοιχτές πεδινές εκτάσεις απαντώνται δύο σπάνια είδη η χωματίδα και η καμπίσια πέρδικα. Στα δάση ζούνε πολλά είδη από δρυοκολάπτες, όπως ο μαύρος, ο πράσινος, ο σταχτής, ο βαλκανικός, ο μεσαίος, ο τριδάχτυλος, ο πευκοδρυοκολάπτης και ο νανοδρυοκολάπτης. Η ορνιθοπανίδα συμπληρώνεται με είδη όπως, ορτύκια, μπεκάτσες, φάσσες, τρυγόνια, κούκους, γιδοβύζια, σταχτάρες, βουνοσταχτάρες, αλκυόνες, τσαλαπετεινούς, μελισσοφάγους, χαλκοκουρούνες, σταρήθρες, δεντροσταρήθρες, γαλιάντρες, τρυποφράχτες, θαμνοψάλτες, αηδόνια, μαυρολαίμηδες, γαλαζοκότσυφες, γερακότσιχλες, θαμνοτσιροβάκους, γερακοτσιροβάκους, ψευταηδόνια, δρυομυγοχάφτες, ελατοπαπαδίτσες, αιγίθαλους, αετομάχους, παρδαλοκεφαλάδες, καρυοθραύστες, κίσσες, ψαρόνια, συκοφάγους, φανέτα, σκαρθάκια, πύρρουλες, κοκκοθραύστες, σταυρομύτες, χρυσοτσίχλονα και σιρλοτσίχλονα.

Τα αμφίβια περιλαμβάνουν σαλαμάνδρες, ανατολικούς χτενοτρίτωνες, φρύνους, πρασινόφρυνους, κιτρινομπομπίνες, δεντροβάτραχους, λιμνοβάτραχους, σβελτοβάτραχους και σπάνιους πηλοβάτες. Η ερπετοπανίδα της περιοχής είναι εξίσου πλούσια. Από τις χελώνες απαντώνται βαλτοχελώνες, γραικοχελώνες και μεσογειακές χελώνες, ενώ οι σαύρες περιλαμβάνουν κονάκια, τυφλίτες, σαμιαμίδια, σπάνιες αμμόσαυρες, πρασινόσαυρες, τοιχόσαυρες, γουστέρες του Ταύρου, οφίσωπες και αβλέφαρους. Τα φίδια αντιπροσωπεύονται από έρυκες, τυφλίνους, στεφανοφόρους, έφιους, κεχρίτες, σαπίτες, νερόφιδα, λιμνόφιδα, σαΐτες, αγιόφιδα, λαφιάτες του Ασκληπιού, σπιτόφιδα, οθωμανικές οχιές και κοινές οχιές. Από τα θηλαστικά στις πηγές του ποταμού ζούνε αρκούδες, ζαρκάδια και λύκοι, ενώ οι τελευταίοι εμφανίζονται και πιο χαμηλά στα δρυοδάση. Ένα σημαντικό είδος που συναντάται και αυτό κοντά στις εκβολές είναι η πανέμορφη στικτοϊκτίδα (Vormela peregusna), ένα είδος κουναβιού. Το ποτάμι κρατάει ακόμα πολλές βίδρες, ενώ κοντά στις εκβολές εμφανίζονται τσακάλια. Η πανίδα συμπληρώνεται με αγριόγατους, αλεπούδες, λαγόγυρους, αγριόχοιρους, ασβούς, νυφίτσες, κουνάβια, σκαντζόχοιρους και τον σπάνιο νανοποντικό (Micromys minutus). Σημαντική είναι και η παρουσία των νυχτερίδων, όπως οι μεγάλοι νυχτοβάτες (Nyctalus lasiopterus), οι μικρονυχτοβάτες (Nyctalus leisleri), οι μυωτίδες του Ντόμπεντον (Myotis daubentonii), οι ρινόλοφοι του Μέχελ (Rhinolophus mehelyi) και οι ορεινές ωτονυχτερίδες (Plecotus macrobullaris).

Η ιχθυοπανίδα του ποταμού περιλαμβάνει πολλά και σπάνια είδη. Ξεχωρίζουν η αλάια (Alburnus vistonicus), η θρακοβελονίτσα (Cobitis strumicae), η θρακική μπριάνα (Barbus cyclolepis), το αγκαθερό (Gasterosteus gymnourus), το πετροχείλι (Oxynoemacheilus bureschi) και το τσαϊλάκι (Petroleuciscus borysthenicus). Άλλα είδη είναι το χέλι (Anguilla anguilla), η πεταλούδα (Carassius gibelio), το γριβάδι (Cyprinus carpio), ο βουλγαροκωβιός (Gobio bulgaricus), η μουρμουρίτσα (Rhodeus amarus), το τσιρώνι (Rutilus rutilus), η ποταμοσαλιάρα (Salaria fluviatilis) και ο θρακικός ποταμοκέφαλος (Squalius orpheus).